Ichthyaetus melanocephalus

Kείμενο Κόκκινου Βιβλίου: 

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ

Κατηγορία κινδύνου: 
1α. Επιστημονικό όνομα: 
Ichthyaetus melanocephalus (Temminck, 1820)
1β. Συνώνυμα: 

Larus melanocephalus

1γ. Ελληνικό κοινό όνομα: 
Μαυροκέφαλος γλάρος
1δ. Αγγλικό κοινό όνομα: 
Mediterranean Gull
2α. Τάξη: 
Charadriiformes
2β. Οικογένεια: 
Laridae
3i. Εξάπλωση: 

Το είδος απαντά στις ακτές της Μεσογείου, της Μαύρης Θάλασσας και του Ατλαντικού στην Ιβηρική Χερσόνησο και στις βορειοδυτικές ακτές της Αφρικής. Επίσης, επεκτείνεται μέχρι την κεντρική Ευρώπη και δυτικότερα μέχρι τις ακτές της βόρειας Γαλλίας, Βελγίου, Γερμανίας και την Αγγλία. Προς τα ανατολικά επεκτείνεται.

Οι κυριότεροι αναπαραγόμενοι πληθυσμοί του βρίσκονται στις ακτές της Μαύρης θάλασσας στην Ουκρανία και την Ρωσία, τη Μεσόγειο (Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα, Τουρκία). Επίσης αναπαράγεται στην Ολλανδία, την Μ. Βρετανία και το Βέλγιο. Σποραδικά έχουν καταγραφεί αποικίες και σε χώρες της Βαλτικής, στην Ελβετία και σε άλλες.

Είναι είδος μεταναστευτικό που ξεχειμωνιάζει κυρίως στην δυτική Μεσόγειο (Ισπανία, Γαλλία) και Ατλαντικό (Πορτογαλία, Μ. Βρετανία, Ολλανδία, Δανία). Λίγα άτομα ξεχειμωνιάζουν στην Αζοφική θάλασσα και στην Χερσόνησο της Κριμαίας, ενώ μικρές συγκεντρώσεις εμφανίσεις μαυροκέφαλων γλάρων έχουν καταγραφεί και στην Ελλάδα κατά τους χειμωνιάτικους μήνες (Birdlife International 2008, ΕΟΕ 2000).

Στην Ελλάδα ο Μαυροκέφαλος γλάρος αναπαράγεται στους υγροτόπους της κεντρικής και ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης

Κατά τη μετανάστευση παρατηρείται σε μεγάλες συγκεντρώσεις σε υγροτόπους βόρειας Ελλάδας αλλά και σε εσωτερικές περιοχές.

Λίγες εκατοντάδες μαυροκέφαλοι γλάροι ξεχειμωνιάζουν σε παράκτιες περιοχές της Θράκης, κεντρικής και ανατολικής Μακεδονίας και Ηπείρου (Κακαλής, Καλπάκης, Μακρυγιάννη, Παναγιωτοπούλου, Χριστόπουλος προσωπική επικοινωνία).

3ii. Χάρτης εξάπλωσης: 
3α. Κατηγορία κινδύνου: 
Κινδυνεύοντα (EN)
3β. Κριτήρια: 
A2ac, B2ab(i,ii)c(iv)
4. Αιτιολόγηση της αξιολόγησης: 

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας από την βάση δεδομένων για τις Σημαντικές για τα Πουλιά Περιοχές της Ελλάδας (IBA’s) κατά την δεκαετία του ’90 ο Μαυροκέφαλος γλάρος αναπαράγονταν σε επτά τουλάχιστον γνωστές τοποθεσίες της Β. Ελλάδας με πληθυσμό 1520 – 3800 ζευγάρια. Από το εύρος αυτό έχει εξαιρεθεί η μέτρηση των 7300 αναπαραγόμενων ζευγαριών στην Αλυκή Κίτρους το 1988 (Goutner and Papakostas 1992) διότι ήταν μία μη συνήθης συγκέντρωση για τα δεδομένα του είδους, για τα ελληνικά δεδομένα των τελευταίων 20 – 25 χρόνων.

Σύμφωνα με νεώτερη αποτίμηση (2001 – 2008), το είδος φωλιάζει σε 3-4 περιοχές στην Β. Ελλάδα με πληθυσμούς 650 - 1950 ζευγάρια (Γκούτενρ κ.α. 2005, Μακρυγιάννη, Αλιβιζάτος, Παναγιωτοπούλου προσωπική επικοινωνία). Η αποικία της Αλυκής Κίτρους που ορισμένες χρονιές ήταν και η μεγαλύτερη στην Ελλάδα έχει πάψει να υφίσταται από το 1999. Η παρούσα πληθυσμιακή μείωση των αναπαραγόμενων μαυροκέφαλων γλάρων αντιπροσωπεύει μείωση της τάξης του 43-52% μέσα στην τελευταία 10ετία (κριτήριο Α2a,c).

5. Λόγοι αλλαγής από προηγούμενη αξιολόγηση: 
6. Πληθυσμιακές τάσεις: 
7. Ημερομηνία αξιολόγησης: 
01/09/2008
8α. Αξιολογητές: 
Μαρία Παναγιωτοπούλου
8β. Ελεγκτές: 
Σάββας Καζαντζίδης
9. Αιτιολόγηση - 9α. Ταξινόμηση: 

Μονοτυπικό είδος.

9β. Γεωγραφική εξάπλωση: 

Στην Ελλάδα το είδος σήμερα αναπαράγεται τακτικά σε νησίδες στο Δέλτα Αλιάκμονα, Δέλτα Αξιού και Δέλτα Έβρου (Παναγιωτοπούλου in prep., Γκούτνερ κ.α. 2005, Μακρυγιάννη, Αλιβιζάτος προσωπική επικοινωνία) και περιστασιακά σε νησίδες στις Λ/σες Νέστου, Λάφρη, Λαφρούδα, Πόρτο Λάγος, Πτελέα και Έλος. Πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι παλαιότερα (έως και το 1999) φώλιαζε στην Αλυκή Κίτρους Πιερίας όπου βρίσκονταν και η μεγαλύτερη αποικία του είδους στην Ελλάδα με μέγιστο καταγεγραμμένο αναπαραγόμενο πληθυσμό τα περίπου 7.000 ζευγάρια το 1988 (Hailey and Goutner 2002, Goutner and Papakostas 1992).

Κατά την μετανάστευση παρατηρούνται σημαντικές συγκεντρώσεις που εκτιμούνται σε 10.000 – 15.000 άτομα μαυροκέφαλων σε αρκετούς υγροτόπους της Ελλάδας όπως: Αλυκή Αιγίου, Λ/σα Επανομής, Κόλπος Γέρας Λέσβου, Λίμνη Κερκίνη, εκβολές Στρυμόνα και Πηνειού, ταμιευτήρες τέως Λίμνης Κάρλας, Έλος Αγίου Μάμμα, Γαλλικός ποταμός, κοιλάδα Ανθεμούντα Θεσσαλονίκης (Ζόγκαρης κ.α. 2003,www.ornithotopos.gr και Κακκαλής, Καλπάκης, Καζαντζίδης, Μακρυγιάννη, Παναγιωτοπούλου, Χριστόπουλος, προσωπική επικοινωνία).

Χειμωνιάτικες συγκεντρώσεις λίγων εκατοντάδων ατόμων έχουν καταμετρηθεί στον Αμβρακικό κόλπο, στον Κόλπο της Γέρας, Δέλτα Έβρου και Θερμαϊκό (Ζόγκαρης κ.α. 2003,www.ornithotopos.gr και Μακρυγιάννη, Παναγιωτοπούλου προσωπική επικοινωνία).

Από το 1989 πραγματοποιείται δακτυλίωση μαυροκέφαλων γλάρων με έγχρωμα δαχτυλίδια με κωδικό σε διάφορες χώρες της δυτικής Ευρώπης. Οι επανευρέσεις ξεπερνούν πλέον τις 100.000 δίνοντας πολύτιμες πληροφορίες για τις μετακινήσεις τους είδους, την «πιστότητα» σε μία περιοχή, αλλά και την πιστότητα του ζεύγους. Ωστόσο το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού του είδους βρίσκεται στην Μαύρη θάλασσα και γι’ αυτόν τον πληθυσμό δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες. Μέχρι το 2003, δακτυλιώθηκαν συνολικά 761 νεαρά στις αποικίες του Έβρου και του Αξιού με μαύρα δαχτυλίδια με λευκό κωδικό. Οι περισσότερες αναγνώσεις κωδικών από τις χώρες Ελλάδα, Ουκρανία και Τουρκία έχουν γίνει στην Γαλλία και την Ιταλία, αυτό όμως εξαρτάται και από την προσπάθεια που επενδύεται, που δεν είναι ισότιμη σε όλες τις περιοχές ξεχειμωνιάσματος (Flamant et al 1994, Goutner et al. 1999).

Από τις 91 επανευρέσεις στην Ελλάδα δακτυλιωμένων στο εξωτερικό Μαυροκέφαλων γλάρων οι 89 (ποσοστό 97,8%) ήταν από την Ουκρανία. Επιπλέον, από τις 47 επανευρέσεις στο εξωτερικό Μαυροκέφαλων που δακτυλιώθηκαν στην Ελλάδα οι περισσότερες ήταν από την Ιταλία και ακολουθούσαν από Γαλλία, Αλβανία, Ισπανία και Ουγγαρία (Akriotis and Handrinos 2004).

9γ. Πληθυσμός: 

Ο παγκόσμιος πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε 120.000 – 320.000 ζευγάρια με το 90% περίπου να αναπαράγεται στην Ουκρανία. Στην Ελλάδα ο πληθυσμός του εκτιμούταν σε 1000 με 1350 ζευγάρια (98-2000) με σημαντικές τάσεις μείωσης (έως 20%) (Birdlife International 2004).

Ο αριθμός Μαυροκέφαλων γλάρων που περνά από την Ελλάδα κατά τη μετανάστευση εκτιμάται σε 10.000 – 14.000 άτομα και είναι σταθερός για την τελευταία 20ετία (ΙΒΑ  - ΕΟΕ 2000, Ζόγκαρης κ.α 2003, Κακκαλής, Καλπάκης, Παναγιωτοπούλου, Χριστόπουλος προσωπική επικοινωνία). Πρέπει εδώ να επισημανθεί ότι δεν υπάρχουν στοιχεία συνεχών μετρήσεων του περάσματος μαυροκέφαλων από την Ελλάδα αλλά μόνο καταγραφές μεγάλων ημερήσιων συγκεντρώσεων – συνεπώς ο πραγματικός αριθμός μαυροκέφαλων που περνούν από την Ελλάδα στη μετανάστευση (Μάρτιο – Απρίλιο) αναμένεται να είναι αρκετά μεγαλύτερος.

Ο αριθμός των μαυροκέφαλων γλάρων που διαχείμαζαν στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 2000 εκτιμάται σε 450 – 550 άτομα και είναι ελαφρά μειωμένος σε σχέση με την περίοδο 1997-1999 όπου οι διαχειμάζοντες μαυροκέφαλοι στην Ελλάδα ήταν 1200 – 1700 (Ζόγκαρης κ.α. 2003,www.ornithotopos.gr και Κακκαλής, Καλπάκης, Μακρυγιάννη, Παναγιωτοπούλου, Χριστόπουλος, προσωπική επικοινωνία).

9δi. Ενδιαίτημα και οικολογία (κείμενο): 

Το είδος είναι μεταναστευτικό και ταξιδεύει κατά μήκος των ακτών μεταξύ των περιοχών αναπαραγωγής και των περιοχών διαχείμασης. Επιστρέφει στις αποικίες αναπαραγωγής από τα τέλη Φεβρουαρίου έως τα μέσα Απριλίου. Η φθινοπωρινή μετανάστευση ξεκινά από τα τέλη Ιουνίου.

Αναπαράγεται σε αποικίες συνήθως μικρότερες από 1000 ζευγάρια. Οι αποικίες μπορεί να είναι αμιγείς ή μικτές με είδη όπως λεπτόραμφοι γλάροι, γελογλάρονα, νανογλάρονα, ποταμογλάρονα και καστανοκέφαλοι γλάροι.

Τρέφεται σε χερσαίες περιοχές με αγροτικές καλλιέργειες ή λιβάδια. Στην Μεσόγειο αναπαράγεται σε παράκτιους υγρότοπους, λιμνοθάλασσες, εκβολές ποταμών και αλμυρόβαλτους. Ενώ στην κεντρική Ευρώπη αναπαράγεται σε εσωτερικές μεγάλες στεππικές λίμνες και έλη σε ανοιχτές πεδινές περιοχές. Προτιμά την αραιή βλάστηση αλλά σε γενικές γραμμές αποφεύγει περιοχές που είναι μόνο αμμώδεις.

Εκτός αναπαραγωγικής περιόδου το είδος ζει σε παράκτιες περιοχές , κοντά σε εκβολές ποταμών, λιμάνια, λιμνοθάλασσες και άλλες προστατευμένες υδάτινες επιφάνειες. Τρέφεται με έντομα, θαλάσσια μαλάκια, μικρά ψάρια, σκουλήκια, σπόρους και περιστασιακά με σκουπίδια (Goutner 1997, Birdlife International 2008).

9δii. Ενδιαίτημα και οικολογία (λίστα): 
9εi. Απειλές (κείμενο): 

Κυριότεροι λόγοι για την μείωση αυτή στην Ελλάδα είναι:

Ενόχληση στις αποικίες αναπαραγωγής: (τον Μάιο του 2008 παρατηρήθηκε για πρώτη φορά μετά από μία δεκαετία, απόπειρα φωλιάσματος μαυροκέφαλων στην Αλυκή Κίτρους. Ένα μήνα μετά οι νησίδες είχαν εγκαταληφθεί, λόγω ενόχλησης από τις εργασίες συντήρησης των αναχωμάτων της Αλυκής, Παναγιωτοπούλου in prep.).

Διάβρωση ακτών και νησίδων - Μείωση κατάλληλου βιότοπου φωλιάσματος: αλλοίωση, ή και εξαφάνιση των φυσικών νησίδων που σχηματίζονται στις εκβολές ποταμών και είναι κατάλληλες για φωλεοποίηση και μη αναπλήρωσή τους με νέο υλικό (Goutner, 1997, Γκούτνερ κ.α. 2005) αλλά και ανάπτυξη βλάστησης που ευνοεί το φώλιασμα του ασημόγλαρου, ο οποίος μπορεί να μηδενίσει την αναπαραγωγική επιτυχία των μαυροκέφαλων, λόγω θήρευσης των νεοσσών (Zielińskα 2007). Η διάβρωση των νησίδων είναι ένα πρόβλημα που σε άλλες χώρες της Ευρώπης έχει αντιμετωπιστεί επαρκώς είτε με την ενίσχυσή τους είτε με την δημιουργία τεχνητών νησίδων.

Ξηρασία που μειώνει το βαθμό απομόνωσης των νησίδων και αυξάνει τις πιθανότητες θήρευσης κι ενόχλησης (Goutner, 1997).

Τυχαία γεγονότα που επιδρούν στις αποικίες και λόγω του ότι είναι τόσο λίγες μπορεί να έχουν καθοριστικές επιδράσεις στον αναπαραγόμενο πληθυσμό(τον Ιούνιο του 2007 μία καταιγίδα κατέστρεψε εντελώς μία αποικία με εκατοντάδες ζευγάρια στο Δέλτα του Αλιάκμονα, παρασύροντας στη θάλασσα αυγά και νεοσσούς, Παναγιωτοπούλου in prep.)

Επίσης έχει παρατηρηθεί μεγάλη διακύμανση στους αριθμούς μαυροκέφαλων που φωλιάζουν από χρόνο σε χρόνο, για άγνωστους έως τώρα λόγους.

9στ. Kαθεστώς προστασίας: 

Σύμβαση της Βόννης: Παράρτημα ΙΙ.
Σύμβαση της Βέρνης: Παράρτημα ΙΙ.
Δίκτυο Emerald.
Eυρωπαϊκό Καθεστώς Απειλής: S ασφαλές.
Οδηγία 79/409: Παράρτημα Ι.
Σύμβαση AEWA.

9ζ. Χρήση: 

----------

10. Βιβλιογραφία: 

Akriotis T. and G, Handrinos 2004. Bird ringing report (1985-2004). Hellenic Bird Ringing Centre. Mytilini, Greece.

Flamant R., Peter L. Meininger, Vassilis Goutner, Sühendan Karauz Er and Antonina Rudenko 2003. Monitoring of Mediterranean Gulls Larus melanocephalus by means of colour ringing programmes in the Black Sea and north-eastern Mediterranean regions. Bird Census News Vol.16 (2): 57-62.

Goutner V., 1997. Use of the Drana lagoon (Evros Delta, Greece) by threatened colonially nesting waterbirds and it’s possible restoration. Biological Conservation 81 (1997) 113-120.

Goutner V., 1994. The Diet of Mediterranean Gull (Larus melanocephalus) Chicks at Fledging. Journal fiir Ornithologie 135: 193-201.

Goutner V. and Grigorios Papakostas, 1992. Evaluation of the ornithological importance of the Alyki Kitrous wetland, Macedonia, Greece: a priority for conservation. Biological Conservation 62: 131-138.

Goutner V., H. Jerrentrup, S. Kazantzidis & K. Poirazidis. 1999. Population trends, distribution, ring recoveries and conservation of Mediterranean Gull Larus melanocephalus in Greece. pp. 31-37. In: Meininger P.L., Hoogendoorn W., Flamant R. & Raevel P. (editors). Proceedings of the 1st International Mediterranean Gull Meeting, Le Portel, Pas - de- Calais, France, 4-7 September 1998, EcoNum, Bailleul.

Zielińskα, Μ., Piotr Zieliński Ζ Paweł Kołodziejczyk, Paweł Szewczyk, Jacek Betleja, 2007. Expansion of the Mediterranean Gull Larus melanocephalus. in Poland. J Ornithol (2007) 148:543–548.

Ζόγκαρης Σ., Παπανδρόπουλος Δ., Αλιβιζάτος Χ., Ρήγας Γ., Χατζηρβασάνης Β. και Καρδακάρη Ν. 2003. Απειλούμενα Πουλιά στον Αμβρακικό. ΟΙΚΟΣ ΕΠΕ, ΕΤΑΝΑΜ ΑΕ.

Hailey, A. and V. Goutner, 2002. Changes in the Alyki Kitrous wetland in northern Greece: 1990–1999, and future prospects. Biodiversity and Conservation 11: 357–377, 2002.

Παναγιωτοπούλου in prep. Αναφορά παρακολούθησης ορνιθοπανίδας και απειλών στο Εθνικό Πάρκο Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα και Αλυκής Κίτρους. Φορέας Διαχείρισης Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα και Αλυκής Κίτρους.

Γκούτνερ Β., Χ. Αλιβιζάτος, D. Vangeluwe, Γ. Ρήγας, Α. Αθανασιάδης, 2005. Ορνιθολογική αναφορά του προγράμματος LIFE-Φύση στο Δέλτα Έβρου (2001 – 2005). LIFE 00 NAT/ GR/ 7198 «RESTORATION AND CONSERVATION MANAGEMENT OF DRANA LAGOON IN EVROS DELTA». ΟΙΚΟΣ – Διαχείριση φυσικού Περιβάλλοντος ΕΠΕ Ιούνιος 2005 σελ. 97+παραρτήματα.

A. Ενδιαίτημα (Βαθμολογία: 1 = κύριο ενδιαίτημα, 2 = δευτερογενές ενδιαίτημα, 9 = πιθανά κατάλληλο ενδιαίτημα): 

4. Υγρότοποι (εσωτερικοί)

4.4. Τυρφώνες, Έλη, Βάλτοι, κλπ = 2

4.5. Λίμνες γλυκού νερού [άνω των 80 στρεμμάτων] = 2

4.6. Εποχιακές/περιοδικές λίμνες [άνω των 80 στρεμμάτων] = 2

4.7. Μόνιμα τέλματα και λιμνούλες (pools) με γλυκό νερό [κάτω των 80 στρεμμάτων] = 2

4.8. Εποχιακά/περιοδικά τέλματα και λιμνούλες (pools) με γλυκό νερό, υγρά λιβάδια [κάτω των 80 στρεμμάτων] = 2

4.13. Μόνιμα εσωτερικά δελταϊκά συστήματα = 2

4.14. Μόνιμες αλμυρές, υφάλμυρες ή αλκαλικές λίμνες = 2

4.15. Εποχιακές/περιοδικές αλμυρές, υφάλμυρες ή αλκαλικές λίμνες και πεδία = 2

7. Θαλάσσια

7.2. Ρηχά νερά [συνήθως με βάθος μικρότερο των 6μ στην άμπωτη, περιλαμβάνει κόλπους και στενά] = 1

8. Ακτές

8.2. Χαλικώδεις και αμμώδεις παραλίες [περιλαμβάνει αμμολουρίδες, αμμονησίδες, θίνες] = 1

8.3. Εκβολές ποταμών = 1

8.4. Περιοδικά κατακλυζόμενες ιλυώδεις και αμμώδεις περιοχές και αλίπεδα χωρίς βλάστηση = 1

8.5. Περιοδικά κατακλυζόμενα έλη [περιλαμβάνει αλμυρόβαλτους] = 2

8.6. Παράκτιες υφάλμυρες/αλμυρές λιμνοθάλασσες με τουλάχιστον μια ένωση με τη θάλασσα = 2

8.7. Παράκτιες λιμνοθάλασσες γλυκού νερού και λιμνοθάλασσες γλυκού νερού σε δέλτα = 2

9. Τεχνητά – Χερσαία

9.1. Καλλιέργειες (δημητριακά, ορυζώνες, κλπ) = 1

10. Τεχνητά - υδρόβια

10.1. Ταμιευτήρες νερού (άνω των 80 στρεμμάτων) = 9

10.7. Αρδευόμενες εκτάσεις [περιλαμβάνει αρδευτικά κανάλια και ορυζώνες] = 1

10.8. Εποχιακά πλημμυριζόμενες αγροτικές γαίες = 2

10.9. Εγκιβωτισμοί και Αποστραγγιστικά κανάλια, τάφροι = 2

Thu, 2018-12-13 11:20 -- Anna
Scratchpads developed and conceived by (alphabetical): Ed Baker, Katherine Bouton Alice Heaton Dimitris Koureas, Laurence Livermore, Dave Roberts, Simon Rycroft, Ben Scott, Vince Smith