ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ
----------
Το είδος έχει καταγραφεί σε πάνω από 35 χώρες. Είναι μεταναστευτικό είδος γερακιού που φωλιάζει (Απρίλιος – Οκτώβριος) στην λεκάνη της Μεσογείου και τις ατλαντικές ακτές του Μαρόκου και μεταναστεύει στην Μαδαγασκάρη, κατά κύριο λόγο, να διαχειμάσει (Νοέμβριο – Μάρτιο).
Αναπαραγωγική κατανομή
Αποικίες υπάρχουν σχεδόν σε όλες τις χώρες της Μεσογείου: Ισπανία, Ιταλία, Κροατία, Κύπρο, Τουρκία, Τυνησία, Αλγερία, Μαρόκο.
| Χώρα | 2000-7 (min) ζεύγη | 2000-7 (max) ζεύγη |
| Ισπανία | 852 | 1188 |
| Ιταλία | 638 | 704 |
| Κροατία | 59 | 71 |
| Ελλάδα | 12360 | 12360 |
| Κύπρος | 75 | 135 |
| Τουρκία | 7 | 7 |
| Μαρόκο | 503 | 738 |
| Αλγερία | 120 | 120 |
| Τυνησία | 150 | 150 |
| Σύνολο | 14764 | 15473 |
Στην Ελλάδα αναπαράγεται πάνω από το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού (Dimalexis et al 2007) σε απόκρημνες ακτές και νησίδες κυρίως του Αιγαίου και στην Ζάκυνθο από το Ιόνιο.
Χειμερινή κατανομή
Το είδος απαντάται κυρίως στην Μαδαγασκάρη (70% του πληθυσμού) και σε μικρότερο ποσοστό στην Ανατολική Αφρική, Τανζανία, νησιά Κομόρες, Μαυρίκιο, νήσους Ρεϊνιόν.
Παλαιότερες μελέτες ανέφεραν ότι η μεταναστευτική διαδρομή ακολουθούσε την Ερυθρά Θάλασσα έως την Μαδαγασκάρη (Walter, 1979). Νεότερα δεδομένα (Gschweng et al. 2008) που προέρχονται από δορυφορική τηλεμετρία σε ενήλικα και ανήλικα άτομα, προτείνουν ότι τα ενήλικα άτομα επιλέγουν πολλές εναλλακτικές διαδρομές που περνούν από χώρες της Ανατολικής Αφρικής (Τυνησία, Λιβύη, Αίγυπτος, Σουδάν, Τσαντ, Αιθιοπία, Central African Republic, Κονγκό, Ουγκάντα, Κένυα, Τανζανία, Μαλάουι, Μοζαμβίκη), ενώ τα ανήλικα άτομα επεκτείνονταν μέχρι τις χώρες της Δυτικής Αφρικής.
Στο προηγούμενο Κόκκινο Βιβλίο κατατασσόταν ως K (Ανεπαρκώς γνωστά είδη).
Το είδος κατετάγη ως LC «Μειωμένου Ενδιαφέροντος» καθώς:
- ο αριθμός των ενήλικων ατόμων είναι κατά πολύ μεγαλύτερος από 10,000 (17658 άτομα ή 12360 ζεύγη)
- Η περιοχή εξάπλωσης (ΕΟΟ - Extend of Occurrence) είναι μεγαλύτερο από 200.000 km2, και η περιοχή κατοικίας (ΑΟΟ - Area of Occupancy) δεν είναι μικρότερο από 2.000 km2
- Έχει αναφερθεί μείωση πληθυσμού μόνο σε μία αποικία (Διονυσάδες, Ristow, 2001) όπου μετρήθηκαν 839 άτομα δηλ. 6.7% του εθνικού πληθυσμού. Στις άλλες αποικίες δεν υπάρχουν δεδομένα ακόμη που να υποδηλώνουν μείωση (αυτό θα είναι δυνατό σε αποικίες όπου κατά τα επόμενα χρόνια θα πραγματοποιηθεί πάλι καταγραφή του πληθυσμού).
- Δεν έχουν αναφερθεί άμεσες απειλές σε εθνικό επίπεδο
- Οι αποικίες είναι διάσπαρτες σε όλο το Αιγαίο και την Ζάκυνθο
Το είδος θα μπορούσε να καταταγεί ως DD (Data deficient) καθώς δεν υπάρχουν ακόμη δεδομένα για την τάση του πληθυσμού, κάτι που θα είναι εφικτό μετά από επανάληψη της καταγραφής σε εθνικό επίπεδο.
----------
Στην Ελλάδα αναπαραγωγικές αποικίες απαντώνται σε απόκρημνες ακτές και νησίδες σε όλο το Αιγαίο: Θεσσαλία (Σποράδες), Ιόνιο, Κυκλάδες, Β.-Α. Αιγαίο, Δωδεκάνησα, Κρήτη.
Ο πληθυσμός του είδους που αναπαράγεται στην Ελλάδα υπολογίζεται σε 12.360 ζευγάρια ή 17.658 αναπαραγόμενα άτομα (Dimalexis et al 2007) σε 306 νησιά και νησίδες και 249 αποικίες με μέσο όρο 54 ζευγάρια.
Οι υποπληθυσμοί που έχουν αναγνωριστεί είναι:
- Δωδεκάνησα: 2743 ζεύγη
- Κυκλάδες: 2660 ζεύγη
- Κύθηρα: 1035 ζεύγη
- Κρήτη: 1068 ζεύγη
- Β-Α Αιγαίο: 2307 ζεύγη
- Σποράδες: 2372 ζεύγη
- Ιόνιο: 67 ζεύγη
Ο Μαυροπετρίτης είναι ένα σκουρόχρωμο, μεσαίου μεγέθους μεταναστευτικό γεράκι με μακριές φτερούγες το οποίο εμφανίζεται στη Μεσόγειο τον Απρίλιο, επιστρέφοντας από τις περιοχές διαχείμασης του στην Ανατολική Αφρική και ιδιαίτερα τη Μαδαγασκάρη (Cramp & Simmons 1980, Beaman & Madge 1998 και Clark 1999). Τα ενήλικα απαντώνται σε δύο χρωματικές φάσεις: μία σκούρα, σχεδόν ολόμαυρη και μία, πιο συνηθισμένη, ανοιχτή φάση στην οποία το σώμα είναι ανοιχτό καστανοκόκκινο με επιμήκεις ραβδώσεις.
Στην Ελλάδα ο Μαυροπετρίτης εμφανίζεται από τον Απρίλιο με τα μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα να ζευγαρώνουν και να καταλαμβάνουν θέσεις φωλιάσματος σχηματίζοντας χαλαρές αποικίες ήδη από το Μάη. Εξαιτίας όμως της χαμηλής διαθεσιμότητας τροφής στις περιοχές φωλιάσματος, κυνηγά συνήθως σε μεγάλες αποστάσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας και μόνον μερικά άτομα επιστρέφουν στις αποικίες τη νύχτα. Πράγματι, τη συγκεκριμένη περίοδο θεωρείται ότι η έκταση στην οποία δραστηριοποιούνται τα γεράκια μιας αποικίας μπορεί να ξεπερνά τα 1.000 km2. Έτσι, στην αρχή της αναπαραγωγικής περιόδου Μαυροπετρίτες μπορεί να παρατηρηθούν και στην ηπειρωτική Ελλάδα ακόμη και σε ψηλά βουνά μακριά από τις ακτές διότι, τα νησιά που φιλοξενούν αναπαραγωγικές αποικίες δεν μπορούν να στηρίξουν με τροφή τα άτομα. Μάλιστα ώριμα άτομα που περιπλανιούνται στην ηπειρωτική Ελλάδα μπορεί να μπερδευτούν και με άλλα είδη γερακιών.
Η δίαιτα του Μαυροπετρίτη μέχρι και τα τέλη Ιουλίου οπότε έχει ολοκληρωθεί η ωοτοκία, αποτελείται κυρίως από μεγάλα έντομα όπως πεταλούδες, ιπτάμενα μυρμήγκια, λιβελλούλες, τζιτζίκια και σκαθάρια τα οποία συλλαμβάνει στον αέρα με τα νύχια του, επάνω από τα νησιά ή τη θάλασσα (Wink et al. 1993, Ristow 2001). Κατά τη διάρκεια της επόμενης περιόδου και μέχρι τον Οκτώβριο, τρέφεται αποκλειστικά με μεταναστευτικά πουλιά, μία πηγή τροφής που, θεωρητικά, είναι ανεξάντλητη. Μετά την αναπαραγωγή του, δηλαδή κατά το τέλος Οκτώβρη με αρχές Νοέμβρη, πετά προς Ανατολική Αφρική και ιδιαίτερα Μαδαγασκάρη όπου διαχειμάζει επιστρέφοντας σε μια κατά βάση εντομοφαγική δίαιτα.
To ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Μαυροπετρίτη είναι ότι αναπαράγεται πολύ πιο αργά σε σχέση με τα άλλα πουλιά. Συγκεκριμένα η αναπαραγωγική του περίοδος αρχίζει πολύ πιο καθυστερημένα (Ιούλιο) εν συγκρίσει με τα άλλα μεταναστευτικά πουλιά με συνέπεια να μπορεί να συμπεριλάβει στη διατροφή του την πληθώρα των μεταναστευτικών ειδών ορνιθοπανίδας που πετούν πάνω από τη λεκάνη της Μεσογείου κατά τα τέλη του Καλοκαιριού και με κατεύθυνση προς Νότο (Walter 1979). Για το λόγο αυτό, από τον Αύγουστο μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου δεν παρατηρούνται γενικά μετακινήσεις του Μαυροπετρίτη μεταξύ του νησιού που αναπαράγεται και της ηπειρωτικής χώρας, -με εξαίρεση τις ημέρες με άπνοια (Ristow et al. 1983)- αφού τα ώριμα άτομα και οι νεοσσοί τρέφονται με πουλιά από το φθινοπωρινό μεταναστευτικό κύμα.
Το είδος φωλιάζει βασικά σε φυσικές κοιλότητες βράχων που εντοπίζονται σε μικρές νησίδες, σε γκρεμούς νησίδων και μεγαλύτερων νησιών αλλά και σε εσωτερικά βράχια. Μάλιστα θεωρείται ότι παρουσιάζει σταθερή χρήση της θέσης φωλιάσματος και μονογαμικές συνήθειες, αλλά σύμφωνα πάντα με τα υπάρχοντα στοιχεία, παρουσιάζεται το φαινόμενο του διασκορπισμού των νεαρών κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Έτσι σύμφωνα με τον Ristow et al. (1979) περίπου το 90% των νεαρών ατόμων που δεν αναπαράγονται κατά τα πρώτα 2 με 3 χρόνια της ζωής τους απουσιάζουν από την αποικία καταγωγής τους κατά την περίοδο από Μάιο-Οκτώβριο αλλά εγκαθίστανται σ αυτήν τα επόμενα χρόνια.
Κάθε ζευγάρι Μαυροπετρίτη γεννά από 1 έως 3 αυγά ενώ οι νεοσσοί εκκολάπτονται τέλη Αυγούστου, οπότε υπάρχει όπως προαναφέρθηκε ένα τεράστιο μεταναστευτικό ρεύμα πουλιών που παρέχουν μία εύκολα προσβάσιμη και άφθονη πηγή τροφής. Οι νεοσσοί πτερώνονται μετά από 35 μέρες και έτσι, από τα μέσα Οκτωβρίου οι πληθυσμοί αρχίζουν να μεταναστεύουν προς την Ανατολική Αφρική και τη Μαδαγασκάρη όπου διαχειμάζουν.
Ο Μαυροπετρίτης απειλείται από μια σειρά παραγόντων που έχουν βαρύτητα σε τοπικό ή/και εθνικό επίπεδο. Οι σημαντικότερες απειλές που θέτουν σε κίνδυνο τόσο τα ενδιαιτήματα φωλιάσματος, διατροφής και κουρνιάσματος όσο και άμεσα το ίδιο το είδος είναι οι εξής:
- Έλλειψη συνεργασίας μεταξύ των αρμόδιων αρχών για την προστασία των Ζωνών Ειδικής Προστασίας (Ζώνες Ειδικής Προστασίας - Special Protection Areas SPAs) στην Ελλάδα
- Ανθρωπογενής όχληση στις αναπαραγωγικές αποικίες του Μαυροπετρίτη
- Υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων διατροφής και βιοσυσσώρευση στους ιστούς του είδους αγροχημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται από τους αγρότες
- Θήρευση από τρωκτικά (και άλλους χερσαίους θηρευτές) η οποία μειώνει την αναπαραγωγική επιτυχία του Μαυροπετρίτη
- Μέχρι πρότινος η ανεπαρκής γνώση της πληθυσμιακής κατάστασης του είδους στον ελλαδικό χώρο (όσο και στη Μεσόγειο) θεωρούνται η κύρια απειλή για το είδος η οποία οδηγεί σε μια έλλειψη σχεδιασμού κατάλληλων μέτρων προστασίας του. Καθώς δεν έχει διευκρινισθεί η τάση του πληθυσμού ή των υποπληθυσμών, αυτή η απειλή θεωρείται ακόμη υπαρκτή.
- Χαμηλό επίπεδο ευαισθητοποίησης του κοινού για την ανάγκη προστασίας του είδους
Ο Μαυροπετρίτης περιλαμβάνεται στα:
1. Κοινοτική Οδηγία 79/409 «για την προστασίας των πουλιών και των βιοτόπων τους», Παράρτημα Ι
2. Σύμβαση της Βέρνης, παράρτημα ΙΙ.
3. Σύμβαση της Βόννης, παράρτημα ΙΙ.
---------
Azafzaf, H. (2004) Numbers of Falco eleonorae breeding in Tunisia in 2004. Unpublished report of the Association “Les Amis des Oiseaux” – Groupe Tunisien d’Ornithologie to the RSPB. LIFE Nature project LIFE03 NAT/GR/000091 “Conservation measures for Falco eleonorae in Greece”.
Βeaman, Μ. & S. Μadge (1998). The Handbook of Bird Identification for Europe and the Western Palaearctic, Princeton University Press, Princeton.
BirdLife International (1999). International Species Action Plan: Eleonora’s Falcon (Falco eleonorae), compiler D. Ristow.
Clark, W. S. (1999) Α Field Guide to the Raptors of Europe, the Middle East and North Africa, Oxford University Press, New York.
Cramp, S. (ed), (1980). Handbook of the birds of Europe, the Middle East and North Africa. Vol. II, Oxford University Press.
Dimalexis, Α., Xirouchakis, S., Portolou, D., Latsoudis, P., Karris, G., Fric, J., Georgiakakis, P., Barboutis, C., Bourdakis, S., Ivovicˇ, M., Kominos, T &Kakalis, E. (2007). The status of Eleonora’s Falcon (Falco eleonorae) in Greece. Journal of Ornithology, 149:1, pp 23-30.
Gallo-Orsi, U. ed. (2001) Saving Europe’s most threatened birds: progress in implementing European Species Action Plans, BirdLife International, Wageningen, The Netherlands.
Gschweng, M., Kalko, E., Querner, U., Fiedler, W. & Berthold, P. (2008). All Across Africa: highly individual migration routes of Eleonora's Falcon. Proceedings of the Royal Society B, doi:10.1098/rspb.2008.0575
Handrinos, G. & Akriotis, T. (1997) The birds of Greece. Christopher Helm Ltd, Cromwell Press, London.
Heredia B., Rose L. & M. Painter (1996). Globally Threatened Birds in Europe. Action Plans. Council of Europe.
Ristow, D. (2001). Poison is Causing the Sudden Population Decline of Eleonora’s Falcon, International Hawkwatcher (3): 10-17.
Ristow, D., C. Wink & Μ. Wink (1979). Site Tenacity and Pair Bond of the Εleonora’s Falcon, Ιl-Μerill 20:16-18.
Ristow, D., C. Wink & Μ. Wink, (1983b) Biologie des Eleonorenfalken (Falco eleonorae): 11. Die Anpassung des Jagdverhaltens an die vom Wind abhaengigen Zugvogelhaeufigkeiten, Die Vogelwarte 32(1): 7-13 (In German).
Ristow, D., M. Wink, C. Wink & H. Friemann (1983a). Biologie des Eleonorenfalken (Falco eleonorae): 14. Das Brutreifealter der Weibchen. Biology of the Eleonora’s Falcon (Falco eleonorae): 14. First Breeding Age of Female Falcons. Journal fuer Ornithologie. 124(3): 291-293 (In German).
Tucker, G. M. & Heath, M. F. (1994) Birds in Europe: their conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International (Conservation Series No. 3).
Walter, H. (1979b). Eleonora's Falcon: adaptations to prey and habitat in a social raptor. University of Chicago Press, Chicago and London.
Wink, Μ., Η. Βiebach, F. Feldmann, W. Scharlau, Ι. Swatschek, C. Wink & D. Ristow (1993). Contribution to the breeding biology of Eleonora’s Falcon (Falco eleonorae). In: Biology and Conservation of Small Falcons (M. K. Nicholls & R. Clarke, eds) Proceedings of the Hawk and Trust Conference, University of Kent at Canterbury, 6th-8th Sept. 1991, London, pp. 59-72.
5. Βραχώδεις περιοχές [περιλαμβάνονται γκρεμοί, κορυφές βουνών, σάρες] = 1
8. Ακτές
8.1. Βραχώδεις ακτές [περιλαμβάνονται βραχονησίδες και θαλάσσιοι γκρεμοί] = 1
9. Τεχνητά – Χερσαία
9.1. Καλλιέργειες (δημητριακά, ορυζώνες, κλπ) = 2
9.2. Βοσκότοποι που διαχειρίζονται, φυτεύονται ή λιπαίνονται = 2