ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ
-----------
Το είδος αναπαράγεται στην υπο-αρκτική ζώνη από την βόρεια Σκανδιναβία έως την ανατολική Σιβηρία. Οι περιοχές αναπαραγωγής του είναι κατακερματισμένες ως αποτέλεσμα της πληθυσμιακής μείωσης που έχει υποστεί από τα μέσα του 20ου αιώνα. Διακρίνονται τέσσερις υποπληθυσμοί:
α) ο Ανατολικός κύριος πληθυσμός που φωλιάζει από την χερσόνησο Taimyr και ανατολικότερα και διαχειμάζει στην Κίνα
β) ο Δυτικός κύριος πληθυσμός που φωλιάζει στην βόρεια Ρωσία δυτικά της χερσονήσου Taimyr και οι κύριες περιοχές διαχείμασής του δεν είναι απόλυτα γνωστές αλλά θεωρούνται ότι είναι γύρω από τις βόρειες ακτές της Μαύρης Θάλασσας, την νότια Κασπία και εσωτερικοί υγρότοποι του Αζερμπαϊτζάν, του Ιράκ και του Ιράν.
γ) ο Φιννοσκανδικός πληθυσμός που φωλιάζει στις Σκανδιναβικές χώρες και στην χερσόνησο Kola της βορειοδυτικής Ρωσίας και διαχειμάζει κυρίως στην Ελλάδα.
δ) ο τέταρτος υποπληθυσμός έχει δημιουργηθεί με την απελευθέρωση στη Σουηδία ατόμων από αναπαραγωγή σε αιχμαλωσία τα οποία ακολουθούν μεταναστευτική διαδρομή που τους έχει “υποδειχθεί” από τον άνθρωπο και διαχειμάζουν στην Ολλανδία.
Στην Ελλάδα το είδος εξαπλώνεται σε μεγάλους υγροτόπους της Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και περνά χρονικό διάστημα περίπου από τα τέλη Οκτωβρίου έως τα μέσα Μαρτίου.
Γενικά:
Ως generation length χρησιμοποιήθηκαν τα 7,5 έτη τα οποία έχουν υπολογιστεί βάσει στοιχείων του Φιννοσκανδικού πληθυσμού από τα έτη 1991-2003 (Tomas Aarvak προσ. επικ.). Αναμένεται νέος υπολογισμός βάσει νεώτερων στοιχείων ο οποίος όμως προς το παρόν δεν είναι διαθέσιμος. Κατά συνέπεια κατά την εφαρμογή των σχετικών κριτηρίων, οι υπολογισμοί για την πληθυσμιακή μείωση έγιναν για 3 γενιές (23 έτη).
Η ποιότητα των διαθέσιμων ποσοτικών στοιχείων ποικίλλει, με καλύτερα αυτά των 3 τελευταίων ετών (2005-6 - 2007-8) τα οποία και καλύπτουν όλους τους κύριους υγρότοπους που απαντά το είδος και για όλη την περίοδο παρουσίας του στη χώρα μας. Παλιότερα στοιχεία δεν καλύπτουν είτε όλους τους υγρότοπους είτε όλη την περίοδο. Για τα τελευταία 12 έτη υπάρχουν στοιχεία σχεδόν για κάθε έτος (διαφορετικής ποιότητας, όπως προαναφέρθηκε). Τα διαθέσιμα στοιχεία πριν το 1995-6 έως το 1985-6, (δηλ. έως τα 23 έτη) είναι ελάχιστα και σποραδικά.
Δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στα πιο πρόσφατα στοιχεία και στην εμπειρία για την κατανομή του είδους από το πρόσφατο προγράμμα LIFE και κάνοντας και αρκετές παραδοχές, βγαίνουν τα εξής συμπεράσματα σχετικά με την πληθυσμιακή τάση:
Τα τελευταία έτη, ας πούμε την τελευταία γενιά, έχουμε μια “σταθερή” παρουσία 45-50 ατόμων με κάποιες αυξομειώσεις (ελ.36 – μεγ.54). Κατά συνέπεια δεν μπορεί να τεκμηριωθεί estimated continuing decline μίας γενιάς (κριτήριο C1).
Τα παλιότερα στοιχεία δείχνουν ότι έχει σημειωθεί μείωση του πληθυσμού κατά τις δεκαετίες 1980-90 καθώς τα διαθέσιμα στοιχεία υποδεικνύουν μεγαλύτερους πληθυσμούς.
Η παραπάνω μείωση, λόγω της σποραδικότητας των στοιχείων, δεν μπορεί εύκολα να ποσοτικοποιηθεί αλλά σε καμμία περίπτωση δεν είναι της τάξης του 80-90% που απαιτεί το κριτήριο Α για CR.
Παρά την “σταθερότητα” των τελευταίων ετών, η μείωση αυτή μπορεί με ασφάλεια να χαρακτηριστεί ως continuing decline σύμφωνα με τον ορισμό της IUCN και να χρησιμοποιηθεί στην εφαρμογή του κριτηρίου C2 χωρίς ποσοτικό προσδιορισμό.
Κριτήριο Α: Όπως προαναφέρθηκε η μείωση του πληθυσμού δεν ικανοποιεί το κριτήριο Α για CR.
Κριτήριο Β: Το extent of occurence εκτιμήθηκε σε περίπου 3.000 τ.χμ. και το area of occupancy σε περίπου 100 τ.χμ., άρα το είδος δεν ικανοποιεί το κριτήριο Β για CR.
Κριτήριο C: Το μέγεθος το πληθυσμού είναι μικρότερο των 250 ώριμων ατόμων.
C1: Όπως προαναφέρθηκε, δεν υφίσταται estimated continuing decline μίας γενιάς και έτσι το είδος δεν ικανοποιεί το κριτήριο C1 για CR.
C2: Όπως προαναφέρθηκε, υφίσταται continuing decline. Δεν ποσοτικοποιήθηκε όμως καθώς το κριτήριο δεν απαιτεί ποσοτικό όριο για την εφαρμογή του (“at any rate”).
C2a(i) & C2a(ii): Υπάρχει μόνο ένας υποπληθυσμός ο οποίος και έχει λιγότερα από 50 ώριμα άτομα (βλ. κριτήριο D), άρα το είδος ικανοποιεί και τα δύο κριτήρια C2a(i) & C2a(ii) για CR.
C2b: Δεν υφίστανται extreme fluctuations και και έτσι το είδος δεν ικανοποιεί το κριτήριο C2b για CR.
Κριτήριο D: Η παρουσία 45-50 ατόμων (με αυξομειώσεις) τα τελευταία έτη αναφέρεται σε συνολικό αριθμό στον οποίο συμπεριλαμβάνονται και τα νεαρά. Ακόμη και για τον μέγιστο αριθμό των 54 ατόμων είναι ασφαλές να πούμε ότι τα ώριμα άτομα είναι λιγότερα των 50 και κατα συνέπεια το είδος ικανοποιεί το κριτήριο D για CR.
Διαφοροποίηση από την παγκόσμια λίστα της IUCN: Έγινε αυστηρή εφαρμογή των κριτηρίων και δεν έγινε «τεχνητό» upgrading της κατηγορίας. Η μεγάλη διαφορά (2 κατηγορίες: VUCR) αιτιολογείται από το γεγονός ότι στην χώρα μας διαχειμάζουν άτομα του Φιννοσκανδικού πληθυσμού. Στην Ευρώπη το είδος είναι ΕΝ [European IUCN Red List Category: EN, Criteria: C1] καθώς έχει πολύ μικρό πληθυσμό (240 ζευγάρια) (BirdLife International 2004). Στον ευρωπαϊκό όμως πληθυσμό περιλαμβάνεται και τμήμα του Δυτικού κύριου που φωλιάζει στην Ρωσία. Ο Φιννοσκανδικός είναι πολύ μικρότερος και υπολογίζεται σε 20-30 ζευγάρια (εκτός από τον άγνωστο αριθμό που φωλιάζει στην χερσόνησο Kola της δυτικής Ρωσίας) (Tolvanen et al. 2004) και θεωρείται CR.
----------
Στην Ελλάδα το είδος εξαπλώνεται σε μεγάλους υγροτόπους της Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και περνά χρονικό διάστημα περίπου από τα τέλη Οκτωβρίου έως τα μέσα Μαρτίου. Οι κυριότερες περιοχές που απαντά είναι η Λίμνη Κερκίνη και το Δέλτα του Έβρου με δευτερεύουσες την Λίμνη Ισμαρίδα, τις λιμνοθάλασσες της Θράκης και το Δέλτα του Νέστου. Τα στοιχεία δείχνουν ότι στο παρελθόν η σημασία της Λίμνης Ισμαρίδας ήταν μεγαλύτερη.
Τα τελευταία έτη έχουμε μια “σταθερή” παρουσία 45-50 ατόμων με κάποιες αυξομειώσεις (ελ.36 – μεγ.54). Συνήθως σχηματίζουν ένα κοπάδι, αλλά αρκετές φορές απαντούν και μεμονωμένα άτομα σε μίξη με κοπάδια Ασπρομέτωπων Xηνών Anser albifrons.
Σε αντίθεση με άλλες χήνες το είδος επισκέπτεται την Ελλάδα για σχετικά σταθερή χρονική περίοδο και σχετικά ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν σε βορειότερες περιοχές. Αρχικά επισκέπτεται την Λίμνη Κερκίνη και καταλήγει στο Δέλτα του Έβρου, άρα απαντά τόσο σε παράκτιους όσο και σε εσωτερικούς υγρότοπους. Γενικά προτιμάει να τρέφεται σε φυσικά λιβάδια (8.5, 4.13, 3.1.1) σε σύγκριση με τις καλλιέργειες και παραμένει στις προτιμώμενες θέσεις σχεδόν συνέχεια κάνοντας ελάχιστες μετακινήσεις στην περιοχή. Οι φυσικές αυτές εκτάσεις είναι οι καταλληλότερες για το είδος, ενώ δευτερευόντως μπορεί να απαντά και σε διαχειριζόμενες αγροτικές.
Υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που υποδεικνύουν ότι οι σημαντικότεροι παράγοντες που προκαλούν τη διαρκή μείωση του Φιννοσκανδικού και του Δυτικού κύριου πληθυσμού είναι αυτοί που προκαλούν υψηλή θνησιμότητα στα ενήλικα άτομα και οι οποίοι λαμβάνουν χώρα κατά τη μετανάστευση και διαχείμαση. Παρά το ότι το είδος προστατεύεται από την νομοθεσία κατ' ουσία σε όλα τα κράτη της εξάπλωσής του, το κυνήγι θεωρείται το πρωτεύον αίτιο θνησιμότητας. Η απώλεια και υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων θεωρείται σημαντική αλλά δευτερεύουσα απειλή για την επιβίωση των ενηλίκων αν και η σημασία της για τις ιστορικές μειώσεις του 20ου αι. δεν θα πρέπει να υποεκτιμάται (AEWA 2008). Ειδικότερα για τη χώρα μας, όπου το κυνήγι του είδους απαγορεύεται, η παρεμπίπτουσα θνησιμότητα, λόγω της ομοιότητας του είδους με την Ασπρομέτωπη Χήνα Anser albifrons της οποίας το κυνήγι επιτρέπεται, θεωρείται ως η κυριότερη απειλή.
1.1.4.2. Μικρές μονάδες = ? για παλαιά, υφιστάμενη & μελλοντική.
2.3. Υβριδισμός = ? για μελλοντική.
4.1.3. Αναφέρεται στις δειγματοληψίες για την γρίπη των πτηνών.
10.6. Αναφέρεται κυρίως στην όχληση από το κυνήγι.
Άλλα επεξηγηματικά σχόλια:
1.2.2. Αφορά (α) την φθινοπωρινή διακύμανση της στάθμης της Κερκίνης, η οποία άλλοτε αποκαλύπτει μεγάλες εκτάσεις και άλλοτε περιορίζει τις χήνες στο “τρίγωνο” και (β) την δάσωση ανοικτών εκτάσεων που χρησιμοποιούνταν από τις χήνες στο Κοτζά Ορμάν.
1.4.3. Αφορά τα σχέδια για τις εκτάσεις της Φωνής της Αμερικής στο Νέστο, η οποία έκλεισε
2.3 Αναφέρεται στον πιθανό κίνδυνο υβριδισμού με μη “καθαρά” άτομα του Σουηδικού Επανεισαχθέντα πληθυσμού. Δεν πρόκειται βέβαια για εσβάλλον ξενικό είδος αλλά μπορεί να θεωρηθεί κι έτσι.
10.2 Αναφέρεται κυρίως στις δειγματοληψίες της γρίπης των πτηνών.
79/409: Annex I (και αντίστοιχα Παράρτημα Ι της ΚΥΑ 414985/85 σύμφωνα με την ΚΥΑ 294283/98).
CMS Appendix I and II (Σύμβαση Βόννης).
Σύμβαση Βέρνης Appendix II.
CITES: OXI.
AEWA Annex 2; N Europe & W Siberia/Black Sea & Caspian A 1a 1b 2.
Όλες οι γνωστές περιοχές που εμφανίζεται το είδος περιλαμβάνονται στο δίκτυο Natura 2000.
Το τάξον δεν χρησιμοποιείται τοπικά, εθνικά ή διεθνώς.
AEWA. 2008. Draft International Single Species Action Plan for the Conservation of the Western Palearctic population of the Lesser Whitefronted Goose Anser erythropus. Draft for Adoption, Version 3.1.
BirdLife International. 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, U.K.: BirdLife International (BirdLife Conservation Series 12).
Tolvanen, P., Aarvak, T., Øien I.J. & Timonen, S. 2004. Introduction. In: Aarvak, T. & Timonen, S. (eds.). 2004. Fennoscandian Lesser White-fronted Goose conservation project. Report 2001-2003. WWF Finland Report No. 20 & Norwegian Ornithological Society, NOF Rapportserie Report No. 1-2004: pp 14–18.
3. Λιβάδια
3.1.1. Χορτολίβαδα = 2
4. Υγρότοποι (εσωτερικοί)
4.5. Λίμνες γλυκού νερού [άνω των 80 στρεμμάτων] = 1
4.6. Εποχιακές/περιοδικές λίμνες [άνω των 80 στρεμμάτων] = 9
4.7. Μόνιμα τέλματα και λιμνούλες (pools) με γλυκό νερό [κάτω των 80 στρεμμάτων] = 9
4.8. Εποχιακά/περιοδικά τέλματα και λιμνούλες (pools) με γλυκό νερό, υγρά λιβάδια [κάτω των 80 στρεμμάτων] = 9
4.13. Μόνιμα εσωτερικά δελταϊκά συστήματα = 1
7. Θαλάσσια
7.1. Ανοιχτή θάλασσα = 2
8. Ακτές
8.3. Εκβολές ποταμών = 1
8.5. Περιοδικά κατακλυζόμενα έλη [περιλαμβάνει αλμυρόβαλτους] = 1
8.6. Παράκτιες υφάλμυρες/αλμυρές λιμνοθάλασσες με τουλάχιστον μια ένωση με τη θάλασσα = 1
8.7. Παράκτιες λιμνοθάλασσες γλυκού νερού και λιμνοθάλασσες γλυκού νερού σε δέλτα = 2
9. Τεχνητά – Χερσαία
9.1. Καλλιέργειες (δημητριακά, ορυζώνες, κλπ) = 2
9.2. Βοσκότοποι που διαχειρίζονται, φυτεύονται ή λιπαίνονται = 2
10. Τεχνητά - υδρόβια
10.1. Ταμιευτήρες νερού (άνω των 80 στρεμμάτων) = 1
10.2. Δεξαμενές αλλά και λιμνούλες για πότισμα ζώων (κάτω των 80 στρεμμάτων) = 2
10.8. Εποχιακά πλημμυριζόμενες αγροτικές γαίες = 2