Ursus arctos

Taxonomic name:

Ursus arctos (TAXON)

iNaturalist Observations:

Ursus arctos Observations in Greece

Kείμενο Κόκκινου Βιβλίου:

Ursus_arctos.pdf

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ

Κατηγορία κινδύνου:

04 - ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΝΤΑ - ENDANGERED (EN)

1α. Επιστημονικό όνομα:

Ursus arctos Linnaeus, 1758.

1β. Συνώνυμα:

----------

1γ. Ελληνικό κοινό όνομα:

Καφέ αρκούδα

1δ. Αγγλικό κοινό όνομα:

Brown bear

2α. Τάξη:

Carnivora

2β. Οικογένεια:

Ursidae

3i. Εξάπλωση:

Το είδος Ursus arctos δεν είναι ενδημικό. Ωστόσο στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από βιογεωγραφική οριακότητα (παρουσία του είδους νοτίως του 39ου παράλληλου) που αποτελεί και το νοτιότερο γεωγραφικό πλάτος παρουσίας του είδους στην Ευρωπαϊκή ήπειρο.
Η γεωγραφική εξάπλωση της αρκούδας καλύπτει τις εξής ζωογεωγραφικές περιφέρειες της Ελλάδας: Ανατολική Μακεδονία- Θράκη, Δυτική Μακεδονία, Κεντρική Μακεδονία, Ήπειρο, Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα.
Σε κλίμακα ευρύτερης βιογεωγραφικής ζώνης (Νότια Βαλκανική):
- ο πληθυσμός των οροσειρών Περιστερίου – Πίνδου αποτελεί την νότια απόληξη του ενιαίου βιολογικού πληθυσμού αρκούδας των Διναρικών Άλπεων - οροσειράς της Πίνδου (Dinaric – Pindos biological population, PanEuropean Brown Bear Action Plan, Council of Europe, 2000). Χώρες: Σλοβενία, Κροατία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Σερβία, Μοντενέγκρο, Αλβανία, ΠΓΔΜ και Ελλάδα.
- Αντίστοιχα ο πληθυσμός αρκούδας στην ΝΑ Βαλκανική: διακρίνεται σε 2 υπο-ενότητες : αυτήν του συμπλέγματος Ροδόπης – Ρίλα (με όλη την παραμεθόρια ζώνη Ελλάδας – Βουλγαρίας). Περιλαμβάνει τα όρη Ρίλα, Πιρίν στην Βουλγαρία, ;Oρβηλο (στην Ελλάδα) καθώς και τις δύο πλευρές (βουλγάρικη και ελληνική) του ορεινού συμπλέγματος της Ροδόπης. Η άλλη υπο-ενότητα εκτείνεται επί της οροσειράς του Αίμου (Βουλγαρία). Ένα πολύ μικρό μέρος του υπο-πληθυσμού αυτού είναι κοινός με την Σερβία.

3ii. Χάρτης εξάπλωσης:

Ursus_arctosMap.jpg

3α. Κατηγορία κινδύνου:

Κινδυνεύοντα (EN)

3β. Κριτήρια:

C2α(i)

3βi. Κριτήρια (λίστα):

C. Small population size and decline.

C2. Decline.

a(i). No. individuals in each subpopulation.

4. Αιτιολόγηση της αξιολόγησης:

Σύμφωνα με την παραπάνω κατηγοριοποίηση και με βάση την χρήση των κριτηρίων της IUCN όπως αυτά παρατέθηκαν αλλά και τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα δεδομένα, η αξιολόγηση του status για το είδους Ursus arctos φαίνεται να εμπίπτει στην κατηγορία ΕΝ
Αναλυτικότερα τα κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν για αυτή την κατηγοριοποίηση είναι:
Γ) Πληθυσμός υπολογισμένος σε λιγότερα από 2.500 ώριμα άτομα,
2) Συνεχιζόμενη μείωση, παρατηρημένη, προβλεπόμενη ή αναμενόμενη, του αριθ¬μού των ώριμων ατόμων ΚΑΙ τουλάχιστον ένα από τα ακόλουθα (α-β):
Σχόλια: σύμφωνα με συστηματικά και επιβεβαιωμένα στοιχεία περιστατικών θανάτωσης, η παράνομη εξόντωση ατόμων του είδους συνεχίζεται με ένα ρυθμό απώλειας 6-7 ατόμων ετησίως (κατ’ελάχιστον).
α) Πληθυσμιακή δομή με μια από τις παρακάτω μορφές:
i) Κανένας υποπληθυσμός δεν υπολογίζεται να έχει πάνω από 250 ώριμα άτομα:

Σχόλια: σύμφωνα με τις πληθυσμιακές εκτιμήσεις βασιζόμενες σε πληθυσμιακούς δείκτες κανένας από τους δύο υποπληθυσμούς Ursus arctos στην Ελλάδα (Πίνδου και Ροδόπης) δεν υπερβαίναι τα 250 άτομα.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, το είδος σαφώς κατατάσσεται στα Κινδυνεύοντα (ΕΝ) με βάση τα κριτήρια C2a(i) και όχι με το D γιατί είναι οριακό. Έτσι δεν υπάρχει λόγος να αναφερθεί το VU. Πάντοτε παίρνουμε την ανώτερη κατάσταση απειλής.

5. Λόγοι αλλαγής από προηγούμενη αξιολόγηση:

1. Πραγματική αλλαγή στην κατάσταση του είδους

3. Νέες ή αρτιότερες πληροφορίες

6. Πληθυσμιακές τάσεις:

3. Σταθερότητα

7. Ημερομηνία αξιολόγησης:

20-6-2007

8α. Αξιολογητές:

Συντάκτης: Μερτζάνης Γεώργιος (δρ. βιολογίας).

8β. Ελεγκτές:

Ερευνητής: Μερτζάνης Γεώργιος (δρ. βιολογίας).

9. Αιτιολόγηση - 9α. Ταξινόμηση:

- Η γεωγραφική συνέχεια και συνεκτικότητα του μεγαλύτερου μέρους της εξάπλωσης του είδους λειτουργεί θετικά για την διατήρησή του. Ωστόσο σε ορισμένους τομείς της κατανομής εμφανίζονται συνθήκες και τάσεις για περαιτέρω απώλεια της συνδεσιμότητας υποπληθυσμών λόγω υποβάθμισης ή/και κατακερματισμού του ενδιαιτήματος από ανθρωπογενή αίτια.
- Η φυσικότητα και χωρική συνέχεια της σύστασης και δομής των δασών, η μωσαϊκότητα του τοπίου και των αγροδασικών συστημάτων και το ανάγλυφο είναι μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά του ενδιαιτήματος του είδους που λειτουργούν θετικά για την κάλυψη των οικολογικών απαιτήσεών του.
- Η συνεχιζόμενη παράνομη εξόντωση, ο κατά τόπους κατακερματισμός (τρέχων και εν δυνάμει) του ενδιαιτήματος από ανθρώπινες δραστηριότητες και επεμβάσεις μέσης και μεγάλης κλίμακας καθώς και η αδικαιολόγητη έλλειψη οριζόντιου συστήματος παρακολούθησης της κατάστασης του είδους αλλά και της άμεσης πρακτικής αντιμετώπισης των συγκρούσεων με τον άνθρωπο λόγω πρόκλησης ζημιών στην παραγωγή, συνιστούν τις πιο άμεσες απειλές και προβλήματα για την διατήρηση του είδους στην Ελλάδα.
- Οι τρέχουσες δράσεις διαχείρισης χρήζουν αναβάθμισης σε εθνική κλίμακα. Υπάρχει μακροχρόνια αδράνεια του κρατικού μηχανισμού στην εφαρμογή του «Γενικού Σχεδίου Δράσης για την προστασία και διαχείριση των πληθυσμών αρκούδας στην Ελλάδα» , που υπάρχει από το 1996, αλλά και του αντίστοιχου Πανευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης του Συμβουλίου της Ευρώπης που υπάρχει από το 2000, και πρόσφατα του επιστημονικού εγχειριδίου με κατευθυντήριους άξονες για την διαχείριση των βιολογικών πληθυσμών των 5 ειδών σαρκοφάγων της Ευρώπης μεταξύ των οποίων και η αρκούδα.
- Σε τοπική κλίμακα συνεχίζονται, από ΜΚΟ, εκστρατείες ενημέρωσης των παραγωγών, λήψη μέτρων αντιστάθμισης των εποχικών ζημιών που προκαλούνται στην παραγωγή (με την χρήση προληπτικών μέτρων και σε συνεργασία με την αρμόδια υπηρεσία του ΥΑΑΤ για την εφαρμογή της 4ης Προγραμματικής περιόδου των αγρο-περιβαλλοντικών μέτρων στην Ελλάδα) αλλά και μέτρα αντιστάθμισης του κατακερματισμού του ενδιαιτήματος από μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις (περίπτωση Εγνατίας Οδού στην Αν. Πίνδο), γενετική έρευνα με εφαρμογή στην διατήρηση του πληθυσμού, προσπάθειες διαφύλαξης του δασικού βιότοπου με επιτήρηση κατά τις περιόδους υψηλού κινδύνου για πυρκαγιές, και πρόσφατα την δημιουργία (από ΜΚΟ) ομάδας άμεσης επέμβασης (Bear Emergency Team) στο πλαίσιο του χρηματοδοτικού μέσου LIFE-Nature.

9β. Γεωγραφική εξάπλωση:

Η γεωγραφική εξάπλωση της καφέ αρκούδας καλύπτει τις εξής ορεογραφικές ενότητες:
Περιοχές μόνιμης παρουσίας:
 οροσειρά Περιστερίου (και προεκτάσεις): Βαρνούντας, Βίτσι, Τρικλάρι, Μάλι-Μάδι, Άσκιο (Σινιάτσικο), Βούρινος.
 οροσειρά της Πίνδου (και προεκτάσεις) ως εξής:
- Βόρεια Πίνδος: Γράμμος, Ταμπούρι, Σμόλικας, Τύμφη, Μιτσικέλι, όρη Ζαγορίου, ορεινός όγκος Λύγγου (Βασιλίτσα, Γομάρα, ορεινό σύμπλεγμα «Βάλια Κάλντα», όρη Μετσόβου, Ανηλίου, Κατάρας),
- Νότια Πίνδος: Περιστέρι, Τριγγία, Νεράϊδα, λοιπά όρη λεκάνης Ασπροποτάμου, Κόζιακας.
 Ορεινό σύμπλεγμα Ροδόπης (οροσειρά κεντρικής Ροδόπης – ν. Δράμας και ν. Ξάνθης): ενδεικτικά: Φαλακρόν Όρος, Δάσος Σημύδας, Καρά Ντερέ, Φρακτό, Παρθένο Δάσος, Λεπίδας, Ορη Χαϊντούς.
 Ορη Μενοίκιο, Όρβηλος, Βροντούς, Λαϊλιά (ν. Σερρών).

Περιοχές επανεμφάνισης/επαν-αποίκησης:
- ορεινό τόξο Βόρα (Καϊμάκτσαλάν, Τζένα, Πίνοβο) (χρονική σειρά στοιχείων και πληροφοριών επαναποίκησης από το 1998 έως σήμερα).
- Όρος Πάϊκο: (χρονική σειρά στοιχείων και πληροφοριών επαναποίκησης από το 2000 έως σήμερα με σποραδικότητα).
- Βέρμιο, Πιέρια, ‘Ολυμπος: (χρονική σειρά στοιχείων και πληροφοριών επαναποίκησης για τον Όλυμπο από το 2003 έως σήμερα. Για Βέρμιο και Πιέρια από 2000 έως σήμερα με σποραδικότητα).
- Χάσια, Αντιχάσια: (χρονική σειρά στοιχείων και πληροφοριών επαναποίκησης από το 1999 έως σήμερα με σποραδικότητα).
- Δυτικά Τζουμέρκα: (χρονική σειρά στοιχείων και πληροφοριών επαναποίκησης από το 1999 έως σήμερα με σποραδικότητα. Επιβεβαίωση 2006) (Ηλιόπουλος, 2006).
- Νότια Πίνδος: Άγραφα, Τυμφρηστός: (χρονική σειρά στοιχείων και πληροφοριών επαναποίκησης από 1987 έως 1989 και στη συνέχεια από το 1997 έως 2003 και έκτοτε με σποραδικότητα).
- Νότιες απολήξεις Πίνδου: Βαρδούσια, Γκιώνα, Οίτη, Παρνασσός: (χρονική σειρά στοιχείων και πληροφοριών για τα έτη : 1997, 1998, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006).
- Θράκη: περιοχή Δερίου: 1997.
- Δάσος Δαδιάς 2008, 2009.

9γ. Πληθυσμός:

Οι εκτιμήσεις του πληθυσμού αρκούδας στην Ελλάδα γίνονται με την χρήση πληθυσμιακών δεικτών (εκτίμηση πυκνότητας θηλυκών με μικρά της τρέχουσας αναπαραγωγικής χρονιάς) και με μια χρονική σειρά δεδομένων για την περίοδο 1994-2006 δίδοντας κατ’ελάχιστον 190-310 άτομα. Σύμφωνα με συστηματικά και επιβεβαιωμένα στοιχεία περιστατικών θανάτωσης, η παράνομη εξόντωση ατόμων του είδους δεν έχει παύσει, πλήττοντας ~ το 27,5% του πληθυσμού (κατ’ελάχιστον) για την περίοδο των 10 τελευταίων ετών (1998-2008). Διακρίνονται 2 βασικοί υπο-πληθυσμοί με τάσεις περαιτέρω κατακερματισμού:
- υποπληθυσμός ορεινού συμπλέγματος Ροδόπης με τάσεις γεωγραφικής απομόνωσης από τον υποπληθυσμό, Βροντούς Λαϊλιά, Όρβηλου, Μενοικίου (25-35 άτομα)
- υποπληθυσμός οροσειρών Περιστερίου – Πίνδου με τάσεις γεωγραφικής αποσύνδεσής μεταξύ τους στο ύψος των ορέων Αλεβίτσα, Μάλι Μάδι (150-250 άτομα).
Διαμορφώνονται επίσης 2 κύριοι μετα-πληθυσμοί:
- ο μετα-πληθυσμός του ορεινού τόξου του Βόρα (+ Παϊκο): (5-10 άτομα)
- ο μετα-πληθυσμός της Νότιας Πίνδου από Άγραφα έως ορεινή Ναυπακτία(10-15 άτομα).
Ενώ φαίνεται να συστηματοποιείται η παρουσία/εμφάνιση ενός πολύ μικρού αριθμού ατόμων στον ‘Ολυμπο.

9δi. Ενδιαίτημα και οικολογία (κείμενο):

Ευρύ-οικο είδος με προτίμηση σε δασογενές περιβάλλον καθώς και σε αγροδασικά οικοσυστήματα υψηλής μωσαϊκότητας. Αναλύσεις καταλληλότητας ενδιαιτήματος σε δύο περιοχές της βόρειας Πίνδου με την χρήση του στατιστικού μοντέλου ENFA (Ecolocical-Niche factor Analysis) (Mertzanis et al. 2008) έδωσαν τιμές 0,37 και 0,77και 0,55 & 0,75 για τους δείκτες οριακότητας (marginality index) και ανεκτικότητας (tolerance index) για το είδος αντίστοιχα στις δύο περιοχές.
Εν γένει η χρήση των διαφορετικών τύπων ενδιαιτήματος (που συνδέονται κυρίως με τις οικολογικές απαιτήσεις τροφοληψίας) παρουσιάζουν εποχική διακύμανση λόγω της χρονικής/εποχικής διακύμανσης στη διαθεσιμότητα των τροφικών διαθέσιμων καθώς και της χωροδιάταξης των ανθρωπογενών πηγών τροφής (εποχικές καλλιέργειες με δημητριακά).
Παρατηρείται επίσης μια διαφοροποίηση της τυπολογίας των ενδιαιτημάτων που σχετίζονται με τις οικολογικές απαιτήσεις του είδους κατά την περίοδο διαχείμασης.

Άλλο

 Αγρο-δασικά συστήματα της ημιορεινής-ορεινής ζώνης με υψηλή μωσαϊκότητα.
 Εγκατειλημμένοι οπωρώνες
 Αγραναπαύσεις μικρής κλίμακας της ημιορεινής ζώνης

9δii. Ενδιαίτημα και οικολογία (λίστα):

01. Δάση

1.1. Εύκρατα Δάση

1.1.2 Φυλλοβόλα Πλατύφυλλα

1.1.3. Ψυχρόβια Κωνοφόρα (ελάτη, μαύρη πεύκη κλπ)

1.1.4. Παραποτάμια δάση

03. Λιβάδια

3.1 Εύκρατα λιβάδια

3.1.1. Χορτολίβαδα

3.1.2. Υπαλπικά και αλπικά λιβάδια

3.1.3. Φυσικά ξέφωτα

05. Βραχώδεις περιοχές [περιλαμβάνονται γκρεμοί, κορυφές βουνών, σάρες]

09. Τεχνητά – Χερσαία

9.1. Καλλιέργειες (δημητριακά, ορυζώνες, κλπ)

12. Άλλο

9εi. Απειλές (κείμενο):

- Η συνεχιζόμενη παράνομη εξόντωση: απώλειες κατά μέσο όρο της τάξης των 6-7 ατόμων /ετησίως (κατ’ελάχιστον). Την τελευταία δεκαετία καταγράφηκαν απώλειες της τάξης του 27,5% του συνολικού (κατ’ελάχιστον) πληθυσμού.
- Εμφάνιση του προβλήματος της οδικής θνησιμότητας (traffic mortality): 15 καταγεγραμμένα περιστατικά για την περίοδο 1998-2008.
- η κατά τόπους υποβάθμιση ή απώλεια ενδιαιτήματος από ανθρώπινες δραστηριότητες και επεμβάσεις: υπολογίζεται ότι για την περίοδο 1987-2007,καταστράφηκαν ολοσχερώς 220.000 στρέμματα δασικού ενδιαιτήματος αρκούδας εξαιτίας των καταστροφικών πυρκαγιών στην Ελλάδα.
- ο κατά τόπους κατακερματισμός (τρέχων και εν δυνάμει) του ενδιαιτήματος από ανθρώπινες δραστηριότητες και επεμβάσεις μεγάλης κλίμακας: οι μεγάλοι οδικοί άξονες (όπως Εγνατία Οδός, Ε65) τέμνουν την ζώνη εξάπλωσης της αρκούδας σε 6 ζωτικούς τομείς.
- Ενδείξεις απώλειας γενετικής ποικιλομορφίας σε τμήματα του υποπληθυσμού της ΒΑ Πίνδου εξαιτίας της γεωγραφικής απομόνωσης από το τεχνητό φράγμα (barrier effect) των αυτοκινητοδρόμων. Τα χαμηλά επίπεδα ετεροζυγωτίας και η απόκλιση από το ισοζύγιο Hardy-Weinberg από ένα δείγμα 44 ατόμων του υπο- πληθυσμού της ΒΑ Πίνδου δείχνουν ότι ο πληθυσμός είναι ευαίσθητος από πλευράς γενετικής ποικιλότητας και ευρωστίας (Σκούρας, Δροσοπούλου 2005).

9στ. Kαθεστώς προστασίας:

 Εθνική Νομοθεσία: Σύμφωνα με το άρθρο 258, παρ. 2ε και 2ζ (Ν.Δ. 86/69) του Δασικού Κώδικα, απαγορεύεται ο φόνος, η αιχμαλωσία, η κατοχή και η έκθεση σε δημόσια θέα της καφέ αρκούδας.
 Διεθνής Νομοθεσία:
- Η Διεθνής Σύμβαση της Βέρνης (Νόμος 1335/83) "Περί προστασίας των απειλούμενων ειδών και των βιοτόπων τους" .Η καφέ αρκούδα περιλαμβάνεται στον κατάλογο των ειδών υπό αυστηρή προστασία
- Κοινοτική οδηγία 92/43 ΕΟΚ." για την διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας". Η καφέ αρκούδα περιλαμβάνεται στον κατάλογο ειδών προτεραιότητας (Παράρτημα ΙΙ) και στον κατάλογο των ειδών η διατήρηση των οποίων επιβάλλει το καθορισμό δικτύου ειδικών ζωνών προστασίας.
- Η Σύμβαση της Ουάσιγκτον "για την ρύθμιση του διεθνούς εμπορίου απειλούμενων ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας".(CITES) . Εφαρμόζεται στη χώρα μας από 01-01-84 (ΦΕΚ 112/Β/01-03-85) Η καφέ αρκούδα περιλαμβάνεται στον κατάλογο των ειδών βάσει του οποίου απαγορεύεται το εμπόριό τους καθώς και το εμπόριο τμημάτων τους.
- Η καφέ αρκούδα απαντάται σε 30 περιοχές Κοινοτικού Ενδιαφέροντος (pSCI’s) του δικτύου Natura 2000 καθώς και σε 4 Προστατευόμενες Περιοχές (Εθνικά Πάρκα) με βάση τον ν. 3044/2002: Κεντρικής Οροσειράς Ροδόπης, Πρεσπών, Βόρειας Πίνδου, Ολύμπου.

9ζ. Χρήση:

Το τάξον δεν χρησιμοποιείται τοπικά, εθνικά ή διεθνώς.

10. Βιβλιογραφία:

- MERTZANIS (G.) (1989) :Quelques elements sur l’etat des populations et l’ecologie de l’ours brun (Ursus arctos) dans le NW de la Grece. Biologia Gallo-Hellenica (15):pp.191-198.
- MERTZANIS (G.).(1990). The brown bear in Greece. Aquilo Ser.Zool. 27 :67—70.
- MERTZANIS (G.)(1991): Donnees nouvelles sur l’etat des populations et le regime alimentaire de l’ours brun (Ursus arctos) en Grece. Biologia Gallo-Hellenica (18):pp.81-98.
- MERTZANIS (G.), GRIVAS (C.), IOANNIDIS (Y.), BOUSBOURAS (D.), GIANNATOS (G.), PAPAIOANNOU (H.), POIRAZIDIS (C.), & GAETLICH (M.) (1994): The status of brown bear (Ursus arctos L.), in Greece. Biologia Gallo-Hellenica (22): 225-232
- MERTZANIS (G) (1994): Brown bear in Greece: distribution, present status-ecology of a northern Pindus subpopulation. Int. Conf. Bear Res. and Manage. 9(1): 187-197.
- ANTONIOU (V.), TSOUKALI (H.), MERTZANIS (G.)(1998): Toxic substances and the brown bear. Bul. of Int. Assoc.of For. Toxicologists, Vol 18, No 4, pp.7.
- KRITSEPI M., MERTZANIS Y.(1998): Threatened species: the brown bear: elements on evolution, feeding habits, biology and pathology. ANIMA, 6(2): 46-53.(in greek).
- MERTZANIS et al. (2005): Movements, activity patterns and home range of the brown bear (Ursus arctos L.) in Rodopi mountain range, Greece. Belg. J. of Zool.,135 (2):217-221.
- KANELLOPOULOS N., MERTZANIS G., KORAKIS G.,PANAGIOTOPOULOU M. (2006): Selective habitat use by brown bear (Ursus arctos, L.) in northern Pindos, Greece. Journal of Biological Research, 5:23-33
- MERTZANIS G., KALLIMANIS Ath. S., ΚANELLOPOULOS N., SGARDELIS St., TRAGOS Ath., ARAVIDIS I. (2008): Brown bear (Ursus arctos, L.) habitat use patterns in two regions of northern Pindos. Journal of Natural History 42:5, 301-315.
- ORDIZ A, NAVES J, FERNANDEZ A, HUBER D, KAZCENSKY P, MERTENS A, MERTZANIS Y, MUSTONI A, PALAZON S, QUENETTE P, RAUER G, RODRIGUEZ C and SWENSON J.E.(2007). Distance based criteria to identify minimum number of brown bear females with cubs in Europe. Ursus, 18 (2), 158-167.
- M.KORSTEN, S. W. HO, J.DAVISON, B. PÄHN, E.VULLA, M.ROHT, I.L.TUMANOV, I.KOJOLA, Z. ANDERSONE-LILLEY, J.OZOLINS, F.ZACHOS, R.UNICI, M. PILOT, Y. MERTZANIS, AL. GIANNAKOPOULOS, AL.A. VOROBIEV, N.I. MARKOV, AL.P. SAVELJEV, E. A. LYAPUNOVA, ALEXEI V. ABRAMOV,14 PEEP MÄNNIL,15 HARRI VALDMANN,1 SERGEI V. PAZETNOV,16 V.S. PAZETNOV, S.V. PUTCHKOVSKIY, AL.M. RÕKOV, and URMAS SAARMA: (2009): Phylogeography of brown bear (Ursus arctos) in Eurasia based on analysis of mitochondrial DNA . Molecular Ecology (in publ.)

Β. Διδακτορική διατριβή:

MERTZANIS (G.)(1992) : Aspects biogeographiques et ecologiques des populations helleniques d’ours brun (Ursus arctos). Cas d’une sous-population du Pinde : application a la conservation de l’espece et de son habitat., These, Universite de Montpellier II, France, 220pp

Γ. Πρακτικά Συνεδρίων, Βιβλία, Μελέτες, Σχέδια Δράσης:

- MERTZANIS Y., BOUSBOURAS D. (1996): The brown bear: biogeography, populations, ecology Pp. 22-88 in: “General Action Plan for the protection and management of brown bear populations and habitats in Greece”, Project LIFE93NAT/GR/001080 , (Arcturos NGO eds). 276pp. + 25 GIS maps. (in greek).
- MERTZANIS Y. (1999): The brown bear: distribution, biology, ecology Pp. 91-136 in: Specific Εnvironmental Study on N. Pindos-Zagori, Vol. A’ , parts A & B . Project LIFE96NAT/GR/003222 , (Arcturos NGO eds.) 236pp. + Annexes.
- MERTZANIS Y. (1999): The brown bear: distribution, biology, ecology. 51 Pp. in: Specific Εnvironmental Study on Gramos-NW Voio mountain areas. Vol. A’ , parts A & B . Project LIFE96NAT/GR/003222 , (Arcturos NGO eds.), 310 pp. + Annexes.
- MERTZANIS Y. (1999): The brown bear: distribution, biology, ecology Pp. 105-142 in: Specific Εnvironmental Study on Central Rodopi area Vol. A’ , parts A & B . Project LIFE96NAT/GR/003222, (Arcturos NGO eds.) 313 pp. + Annexes.
- MERTZANIS (G) (1999). Status and management of the brown bear in Greece. Pp: 72 – 81, in: Status survey and Conservation Action Plan – BEARS, (Servheen, Herrero, Peyton eds.), IUCN/SSC Bear Specialist Group
- MERTZANIS G. (2000): Incidence of human activities (especially hunting) on brown bear populations in Greece. Pp:117-132, in: La Conservacion del orso pardo en Europa:un reto de cara al siglo XXI. (Layna J., Heredia B., Palomero G., Doadrio I. eds.).205 pp.
- COUNCIL of EUROPE (2000): Action Plan for the Conservation of the brown bear (Ursus arctos) in Europe. Nature and Environment Series, No 114. 70pp.
- WULTSCH Cl. (2004): Brown bear Management Plans in Europe and the continental United States. MSc Thesis, Institute of Zoology, Graz, Austria. 143 pp.
- ΒOUSBOURAS D., L. GEORGIADIS, G. GIANNATOS & C. PILIDES (2006). Developing preventive measures for large carnivore – human conflict by a non-governmental organization and state agencies for brown bear (Ursus arctos) in Greece. Book of Abstracts p.100. 1st European Congress of Conservation Biology, 22-26/8/2006 – Eger, Hungary

Δ. Αναφορές προγραμμάτων, τεχνικές αναφορές :

- MERTZANIS (G.)(1996)-Present status and ecology of the brown bear (Ursus arctos) in Greece. Pp 12-44 in LIFE93NAT/GR/01080 Project Final Report (Arcturos NGO ed.),140 pp, 25 GIS maps.
- GATZOYANNIS (St.), GOUDELIS M. (1996): Collection of forestry data in bear habitat (Ursus arctos) in Greece. Pp 48-59 in LIFE93NAT/GR/01080.Project Final Report (Arcturos NGO ed.),140 pp, 25 GIS maps.
- MERTZANIS Y. (1999). Brown bear biology, ecology & monitoring results. In “Conservation of Brown Bear (Ursus arctos) populations and habitats in Greece (2nd phase) – 2nd Interim & final Report”. Document prepared for the EC/DG XI in the framework of the LIFE Nature project LIFE96NAT/GR/003222, (Arcturos NGO), February 1999.
- MERTZANIS Y. (2001). Brown bear biology, ecology & other project monitoring results. In “Implementation of Management Plans in Grammos and Rodopi Areas, Greece – 1st Interim Report”. Document prepared for the EC/DG ENV in the framework of the LIFE Nature project LIFE99NAT/GR/6498, (Arcturos NGO), July 2001 (in Greek).
- MERTZANIS Y. (2002). Brown bear biology,ecology & other project monitoring results. In “Implementation of Management Plans in Grammos and Rodopi Areas, Greece – 2nd Interim Report”. Document prepared for the EC/DG ENV in the framework of the LIFE Nature project LIFE99NAT/GR/6498, (Arcturos NGO), February 2002 (in Greek).
- MERTZANIS Y. (2003). Brown bear biology ,ecology & other project monitoring results. In “Implementation of Management Plans in Grammos and Rodopi Areas, Greece – Final Report”. Document prepared for the EC/DG ENV in the framework of the LIFE Nature project LIFE99NAT/GR/6498, (Arcturos NGO), March 2003 (in Greek).
- SΚΟΥΡΑΣ Z., ΔΡΟΣΟΠΟΥΛΟΥ E. (2005):Γενετική μελέτη του υπο-πληθυσμού αρκούδας στην ΒΑ Πίνδο. Pp. 114-197 in: Πρόγραμμα Παρακολούθησης και αξιολόγησης των επιπτώσεων στα μεγάλα θηλαστικά και τα ενδιαιτήματά τους από την κατασκευή της Εγνατίας Οδού – τμ. 4.1.».Τελική αναφορά προγράμματος (Mertzanis G.,ed.), 708 σελ.+ χάρτες.
- MERTZANIS G. (2005). Monitoring and evaluation of Egnatia highway construction impact on large mammals and their habitats: case of brown bear population. Pp.2-99 in: “Monitoring and evaluation of Egnatia highway construction (section 4.1.) on large mammals and their habitats”. Project final report (Mertzanis, G. ed.), 708pp. + GIS maps.(in greek).
- LINNELL J., V. SALVATORI & L. BOITANI (2007): Guidelines for population level management plans for large carnivores in Europe. A Large Carnivore Initiative for Europe report prepared for the European Commission. Final draft May 2007. Project 070501/2005/424162/MAR/B2 (EU), 78pp.

Ε. Ανακοινώσεις σε Συνέδρια (και δημοσίευση σε πρακτικά):

- ΜΕΡΤΖΑΝΗΣ Γ., ΑΡΑΒΙΔΗΣ Η., ΓΚΑΤΖΟΓΙΑΝΝΗΣ Σ., ΓΟΥΔΕΛΗΣ Γ., ΚΟΝΤΟΣ Κ., ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Δ.,(1996) - Κατανομή της φαιάς άρκτου στην Ελλάδα, χαρτογραφική ανάλυση και αξιολόγηση του βιότοπου του είδους. 7ο Διεθνές Συνέδριο Ζωογεωγραφίας και Οικολογίας, της Ελλάδας και των Γειτονικών Χωρών, Αθήνα, Ελλάδα (Απρίλιος, 1996). (πόστερ)
- MERTZANIS (G.), ARAVIDIS (I.), BOUSBOURAS (D.), GΑΤΖOYANNIS (S.), GOUDELIS (G.), KONTOS (K.) (1997) – Utilization of GIS for brown bear (Ursus arctos L.) habitat mapping in Greece – LIFE “ARCTOS” project. 11th International Conference on Bear Research and Management, Gratz, Αυστρία (Σεπτέμβριος, 1997). (πόστερ)
- MERTZANIS (G.), VOGIATZIS (M.)(1997)-Brown bear (Ursus arctos L.) radiotelemetry in Greece : first results – LIFE “ARCTOS” project . 11th International Conference on Bear Research and Management, Gratz, Αυστρία (Σεπτέμβριος, 1997). (πόστερ)
- KARAMANLIDIS A., MERTZANIS Y., SKOURAS Z. (2004) : Evaluating a field method for assessing brown bear distribution and population status in Greece. 14ο International Conference on Bear Researh & Management, International Bear Association (ΙΒΑ). San Diego, California, 8-13 Φεβρουαρίου 2004. (πόστερ)
- KARAMANLIDIS A., MERTZANIS Y., SKOURAS Z. (2004) : Strange marking behaviour of brown bears in Greece. 14ο International Conference on Bear Researh & Management, International Bear Association (ΙΒΑ), San Diego, California, 8-13 Φεβρουαρίου 2004.(πόστερ)
- ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ Α.Σ., ΣΓΑΡΔΕΛΗΣ Σ.Π., ΜΕΡΤΖΑΝΗΣ Γ., ΑΡΑΒΙΔΗΣ Ηλ., ΙΣΑΑΚ Ι., ΚΑΡΑΜΑΝΛΙΔΗΣ Αλ., ΤΡΑΓΟΣ Αθ (2004). Καταλληλότητα ενδιαιτήματος και χωρική συμπεριφορά της αρκούδας (Ursus arctos) σε διαφορετικές περιόδους της ημέρας, στη Β.Πίνδο. 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Ζωολογικής Εταιρείας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μυτιλήνη, 18-21 Νοεμβρίου 2004. (προφορική ανακοίνωση)
- MERTZANIS Y. SGARDELIS St., KALLIMANIS A., ARAVIDIS I., ISAAK I, KARAMANLIDIS Al., RIEGLER A., RIEGLER S.4, TRAGOS A..(2005): Bear movements and bear habitat use in Pindos mountain range, NW Greece: application for the evaluation of highway “Via Egnatia” mitigation measures. 16th International Conf. on Bear Research & Management (ΙΒΑ). Trentino, Italy. 27 Sep.-2 Oct. 2005. (poster)
- ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ Ν., ΚΟΡΑΚΗΣ Γ, . ΜΕΡΤΖΑΝΗΣ Γ., ΑΡΑΒΙΔΗΣ Η..(2005). Αποτελέσματα της έρευνας χρήσης ενδιαιτημάτων από την καφέ αρκούδα (Ursus arctos L.), με τη μέθοδο της τηλεμετρίας στην περιοχή της Β.Πίνδου. Πανελλήνιο Συνέδριο της Δασολογικής Εταιρίας, Δράμα, 2-4 Οκτωβρίου 2005. (προφορική ανακοίνωση).
- MERTZANIS G., ARAVIDIS I. , PSAROUDAS S., TRAGOS Ath. (2006). Overview and update of brown bear (Ursus arctos, L.) distribution status in Greece: signs of range expansion in central and southern Pindos mountains– re-occurrence in Olympos mt. 10th International Congress of Zoogeography and Ecology Greece & Adjacent Regions, Greece, Patras, 26-30 June, 2006. (poster).
- ΜΕΡΤΖΑΝΗΣ Γ., ΚΟΡΑΚΗΣ Γ, ΣΓΑΡΔΕΛΗΣ Στ., ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ Αθ., ΑΡΑΒΙΔΗΣ Ηλ. (2006) Bear habitat suitability in relation to habitat types of European interest in NE Pindos mountain range, Greece. Διεθνές Συνέδριο «Αειφόρου Διαχείρισης και Ανάπτυξης των Ορεινών και Νησιωτικών Περιοχών» Νάξος, 29 Σπετεμβρίου – 1 Οκτωβρίου.
- ΑΚΡΙΩΤΗΣ Τρ, ΜΕΡΤΖΑΝΗΣ Γ., ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΛΕΞ.2006. Η σημαντικότητα των ανοικτών εκτάσεων και των αγροτικών καλλιεργειών για την καφέ αρκούδα (Ursus arctos L.) στη ΒΑ Πίνδο.2ο Συνέδριο Οικολογίας και Διατήρησης της Βιοποικιλότητας , Ιωάννινα, Νοέμ. 2006. (πόστερ).
- ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Αλ., ΑΚΡΙΩΤΗΣ Τρ., ΜΕΡΤΖΑΝΗΣ Γ., ΤΡΑΓΟΣ Αθ., ΓΩΔΗΣ Κ., ΔΑΛΑΜΑΓΚΑΣ Β.(2007). Προκαταρκτικά στοιχεία συσχέτισης προτύπου κίνησης της καφέ αρκούδας (Ursus arctos L.) και της κατανομής του παραγόμενου θορύβου από την κατασκευή της Εγνατίας οδού στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. 1ο Διεθνές Συνέδριο Ακουστικής Οικολογίας, Κέρκυρα, Νοε. 2007. (πόστερ)