ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ
----------------
Το υποείδος Phalacrocorax aristotelis desmarestii είναι ενδημικό της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Τα άλλα δύο υποείδη είναι το Phalacrocorax aristotelis aristotelis που απαντάται στον Ατλαντικό Ωκεανό και το Phalacrocorax aristotelis riggenbachi που απαντάται στις ατλαντικές ακτές του Μαρόκου.
Αναπαραγόμενοι πληθυσμοί έχουν καταγραφεί σε όλα τα κράτη της ΕΕ με ακτές στην Μεσόγειο (Ισπανία – Ανατολικές ακτές και Βαλεαρίδες, Ιταλία – Σαρδηνία, Τοσκάνη και Lamedusa, Γαλλία – Κορσική, Βουλγαρία, Ελλάδα και Κύπρο), καθώς και το Γιβραλτάρ (ΗΒ), την Κροατία, την ΠΓΔΜ, την Αλβανία, την Ουκρανία, την Τουρκία, την Αίγυπτο, τη Λιβύη, την Τυνησία και την Αλγερία. Ο συνολικός πληθυσμός του είδους υπολογίζεται στα 10,000 ζεύγη (UNEP - MAP - RAC/SPA, 2006). Έχουν παρατηρηθεί μεγάλες διακυμάνσεις στους αναπαραγωγικούς πληθυσμούς από χρονιά σε χρονιά.
Στην Ελλάδα απαντάται σε ακτές νησιών και νησίδες στις Κυκλάδες, το ΒΑ. Αιγαίο, τα Δωδεκάνησα, τα Κύθηρα & Αντικύθηρα, το Ιόνιο και την Κρήτη. Η χειμερινή κατανομή του είδους στην Ελλάδα δεν είναι γνωστή.
Στο προηγούμενο Κόκκινο Βιβλίο κατατασσόταν ως «Τρωτό».
Το είδος έχει πληθυσμό μεγαλύτερο από 1000 ώριμα άτομα. Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό του εθνικού πληθυσμού, προέρχονται από τις μετρήσεις ενήλικων αλλά και νεαρών ατόμων κατά την διάρκεια της απογραφής του Μαυροπετρίτη (2004-6, «Δράσεις προστασίας για τον Μαυροπετρίτη Falco eleonorae* στην Ελλάδα» - LIFE03 NAT/GR/000091). Καθώς, δεν πραγματοποιείται ετησίως απογραφή ή παρακολούθηση του πληθυσμού σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο, δεν είναι δυνατό να εκτιμηθεί η τάση του πληθυσμού. Αναλυτικά δεδομένα θα είναι διαθέσιμα από τα επόμενα χρόνια, μετά την εφαρμογή του προγράμματος LIFE για τα θαλασσοπούλια.
Παλαιότεροι υπολογισμοί του εθνικού πληθυσμού αναφέρουν 200-400 ζεύγη (Tucker & Heath 1994), ενώ στο Παγκόσμιο Σχέδιο Δράσης για το είδος (Aguilar J.S. & Fernandez G., 2001) ο ελληνικός πληθυσμός υπολογίζεται στα 1000 ζεύγη και 55 περίπου αποικίες. Στο Burfiled & Bommel (2004) οι εκτιμήσεις φτάνουν τα 1000 – 1200 ζεύγη, κυρίως λόγω καλύτερης κάλυψης της κατανομής του είδους κατά την δεκαετία 1990-2000 από την ΕΟΕ στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE 1997-99 (The conservation of Larus audouinii in Greece; Engagement no. B4-3200/96/498).
Επίσης, η περιοχή κατοίκησης έχει έκταση μεγαλύτερη από 2000 km2, αλλά δεν έχουν διαπιστωθεί τάσεις μείωσης ή ακραίες διακυμάνσεις.
Επομένως, το είδος χαρακτηρίζεται ως «Σχεδόν Απειλούμενο» ΝΤ.
--------------------
Στην Ελλάδα αναπαραγωγικές αποικίες απαντώνται σε γκρεμούς και νησίδες στις Κυκλάδες (Άνδρο, Τήνο, Μύκονο, Σύρο, Σέριφο, Σίφνο, Μήλο, Πάρο, Νάξο, Μικρές Κυκλάδες, Ανάφη, και Αμοργό), το Β.-Α. Αιγαίο (Θάσο, Λέσβο, Λήμνο, Αγ. Στράτη, Χίο και Φούρνους), τις Σποράδες (όλα τα νησιά), τα Δωδεκάνησα (όλα τα νησιά), τα Κύθηρα / Αντικύθηρα και την Κρήτη (Δία, Διονυσάδες, κλπ).
Ο ελληνικός αναπαραγωγικός πληθυσμός υπολογίζεται στα 1.000 – 1.200 ζεύγη περίπου (Handrinos, G. & Akriotis, T., 1997, Burfiled, I. and F. van Bommel, 2004) σε περίπου 50 αναπαραγωγικές περιοχές (UNEP - MAP - RAC/SPA, 2006). Νεότερες καταγραφές του πληθυσμού εκτός αναπαραγωγικής περιόδου (μέσα από το πρόγραμμα του Μαυροπετρίτη (“Δράσεις προστασίας για τον Μαυροπετρίτη Falco eleonorae* στην Ελλάδα” - LIFE03 NAT/GR/000091), έχουν εκτιμηθεί περίπου στα 2.000 ενήλικα άτομα.
Οι υποπληθυσμοί που έχουν αναγνωριστεί είναι:
- Β-Α Αιγαίο: 621 ενήλικα άτομα (συμπεριλαμβανομένου των νεαρών ατόμων κατά την καταγραφή. αποικίες έχουν καταγραφεί σε νησίδες σε Θάσο, Λέσβο, Λήμνο, Αγ. Στράτη, Χίο και Φούρνους)
- Σποράδες: 310 ενήλικα άτομα - αποικίες έχουν καταγραφεί σε νησίδες σε όλα τα νησιά)
- Δωδεκάνησα: 455 ενήλικα άτομα - αποικίες έχουν καταγραφεί σε νησίδες στο Αγαθονήσι, Λειψοί, Αρκιοί, Λέρος, Κάλυμνος, Νίσυρος, Τήλος, Σύμη, Αστυπάλαια, Χάλκη, Κίναρος, Κάσος, νησίδες Καρπαθίου, Κάρπαθο)
- Κυκλάδες: 515 ενήλικα άτομα - αποικίες έχουν καταγραφεί σε νησίδες στην Άνδρο, Τήνο, Μύκονο, Σύρο, Σέριφο, Σίφνο, Μήλο, Πάρο, Νάξο, Μικρές Κυκλάδες, Ανάφη, και Αμοργό)
- Ιόνιο: 65 ενήλικα άτομα - αποικίες έχουν καταγραφεί σε νησίδες στην Κέρκυρα, Εχινάδες και Ζάκυνθο)
- Κύθηρα / Ανικύθηρα: 33 ενήλικα άτομα
- Κρήτη: περίπου 50 ενήλικα άτομα.
Το υποείδος είναι συνήθως μόνιμος κάτοικος μιας περιοχής, αλλά διασκορπίζεται στις γύρω περιοχές τον χειμώνα. Γενικά παρουσιάζει φιλοπατρία. Παρατηρείται σε μικρή απόσταση από την ακτή (7.1, 7.2) και αναπαράγεται σε βραχώδεις ακτές νησιών και νησίδων (8.1, αλλά όχι πάνω από 200μ ύψος), όπου δημιουργεί μικρές αποικίες. Οι φωλιές αποτελούνται από διάφορα υλικά (κυρίως κλαδιά, φύκια και άλλη βλάστηση) μέσα σε σχισμές και προεξοχές βράχων, σάρες και ανάμεσα σε ογκόλιθους. Συχνά χρησιμοποιεί την ίδια φωλιά σε διαδοχικές χρονιές.
Στην Ελλάδα φωλιάζει από το τέλος του Ιανουαρίου, με κορύφωση στα μέσα Φεβρουαρίου, αλλά η περίοδος διαφέρει αρκετά ανάλογα με την περιοχή (στην κατανομή του στην Μεσόγειο; Νοέμβριο – Μάρτιο). Τα νεότερα άτομα φωλιάζουν αργότερα και επιλέγουν λιγότερο κατάλληλους χώρους φωλιάσματος και παρουσιάζουν χαμηλότερη αναπαραγωγική επιτυχία. Γεννά 1-6 αυγά, συνήθως 3, τα οποία εκκολάπτονται μέσα σε 30 ημέρες. Οι νεοσσοί πτερώνονται μέσα σε 53 μέρες.
Στην Ελλάδα δεν θεωρείται ότι υπάρχει έλλειψη διαθέσιμου χώρου φωλεοποίησης. Δημιουργεί μεγάλες ομάδες κατά το κούρνιασμα και την χειμερινή περίοδο.
Τρέφεται κυρίως με μικρά ψάρια στην παράκτια ζώνη, στον πυθμένα ή μέσα νερά περιοχών με βραχώδη ή αμμώδη υπόβαθρο. Τρέφεται συνήθως ατομικά, αν και μεγάλα κοπάδια έχουν παρατηρηθεί σε μεγάλες συγκεντρώσεις ψαριών. Την λεία του την πιάνει με μακροβούτια μέχρι τα 4μ και για μέγιστο χρόνο τα 3-4 λεπτά.
Αύξηση της ανθρώπινης ενόχλησης στις περιοχές αναπαραγωγής
Αν και οι περισσότερες νησίδες φωλεοποίησης είναι αρκετά απομονωμένες, χαρακτηριστικό που τις διασφαλίζει από συχνή ενόχληση, η αύξηση των ιδιωτικών σκαφών αναψυχής (π.χ. φουσκωτά, γιώτ) διευκολύνει την πρόσβαση σε αυτά. Έτσι, η αύξηση της όχλησης αποτελεί την σοβαρότερη ίσως απειλή για το είδος.
Θαλάσσια ρύπανση και πετρελαιοκηλίδες
Οι θαλασσοκόρακες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στην θαλάσσια ρύπανση, άμεσα (δηλητηρίαση, θάνατος) ή έμμεσα στην αναπαραγωγική του επιτυχία (κάλυψη των πόρων του αυγού).
Μείωση του αλιευτικού αποθέματος και αλλαγές στις αλιευτικές πρακτικές
Η μείωση του αλιευτικού αποθέματος από μη-επιλεκτικές αλιευτικές πρακτικές με μεγάλο ποσοστό παρεμπίπτοντος αλιεύματος (μηχανότρατες, γρι-γρί) επηρεάζει την επιβίωση και αναπαραγωγική επιτυχία του είδους μειώνοντας το διαθέσιμο αλιευτικό απόθεμα. Οι αλιευτικές δραστηριότητες προκαλούν το θάνατο ενήλικων αλλά και νεαρών πουλιών από παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία (δίχτυα), η ένταση και σημασία αυτής της απειλής για το είδος δεν είναι γνωστές και πρέπει να διερευνηθούν.
Απώλεια και Περιορισμός θέσεων αναπαραγωγής
Από την κατασκευή υποδομών σε πολλές νησίδες όπου αναπαράγεται το είδος, μειώνεται ο διαθέσιμος χώρος που μπορούν να φωλιάσουν με ασφάλεια. Η παρουσία υποδομών οδηγεί επίσης στην αύξηση της ενόχλησης στις αναπαραγωγικές αποικίες.
Ανταγωνισμός με άλλα είδη
Ο Ασημόγλαρος (Larus michahellis) είναι σίγουρα το σημαντικότερο είδος που ανταγωνίζεται τον Θαλασσοκόρακα για χώρους φωλεοποίησης και τροφής. Η θήρευση αυγών είναι συνήθως συνδεδεμένη με τον Ασημόγλαρο και την Κουρούνα (Corvus corone).
Το υποείδος Phalacrocorax aristotelis desmarestii περιλαμβάνεται στα:
1. Κοινοτική Οδηγία 79/409 «για την προστασίας των πουλιών και των βιοτόπων τους», Παράρτημα Ι
2. Σύμβαση της Βέρνης, παράρτημα ΙΙ.
Στην έκδοση Heath & Evans 2000 υπολογίζεται ότι 81% της έκτασης όπου το είδος φωλιάζει (των νησίδων) έχουν χαρακτηριστεί ως ΣΠΠΕ (IBA), ενώ το 2003 σε αναφορά της ΕΟΕ (Μπουρδάκης 2003) η ίδια έκταση περίπου σε <50%. Εκτιμάται ότι το % βρίσκεται πιο κοντά στο 75%.
Δεν έχει εκτιμηθεί ακόμη, αν και σύντομα θα είναι διαθέσιμο, το % κάλυψης από ΖΕΠ (SPA) και ΤΚΣ (SCI).
-------------
AGUILAR J.S. & FERNANDEZ G. (Coord.) (2001) - Action plan for the conservation of Mediterranean Shag (Phalacrocorax aristotelis desmarestii). BirdLife International / Conseil de l’Europe: 18 pp.
Burfield, I. and F. van Bommel . 2004. Birds in Europe. Population estimates, trends and conservation status. BirdLife Conservation Series No12.
Handrinos, G. & Akriotis, T. (1997) The birds of Greece. Christopher Helm Ltd, Cromwell Press, London.
Heath, M. F. and Evnas, M. I., eds. (2000) Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2nd Vol. Cambridge, UK: BirdLife International (BirdLife Conservation Series No. 8).
Tucker, G. M. & Heath, M. F. (1994) Birds in Europe: their conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International (Conservation Series No. 3).
UNEP - MAP - RAC/SPA, (2006). Proceedings of the fi rst symposium on the mediterranean action plan for the conservation of marine and coastal birds. Aransay N. edit., Vilanova i la Geltrú, (Spain), 17-19 November 2005, RAC/SPA pub. Tunis : 103p.
UNEP-MAP-RAC/SPA (2003) - Action Plan for the Conservation of Bird Species Listed in Annex II of the Protocol Concerning Specially Protected Areas (SPAs) and Biological Diversity in the Mediterranean. Ed. RAC/SPA, Tunis: 80 pp.
Μπουρδάκης 2003, Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ), 18 χρόνια (1985 – 2003) εφαρμογής της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ και του θεσμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας στην Ελλάδα. Αξιολόγηση δικτύου ΖΕΠ (Natura 2000) και ΣΠΠΕ για τα είδη Γυπαετό, Ασπροπάρη, Όρνιο, Μαυρόγυπα, Βασιλαετό και Χρυσαετό στην Ελλάδα. Εσωτερική αναφορά για την ΕΟΕ.
7. Θαλάσσια
7.1. Ανοιχτή θάλασσα = 1
7.2. Ρηχά νερά [συνήθως με βάθος μικρότερο των 6μ στην άμπωτη, περιλαμβάνει κόλπους και στενά] = 1
8. Ακτές
8.1. Βραχώδεις ακτές [περιλαμβάνονται βραχονησίδες και θαλάσσιοι γκρεμοί] = 1