ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ
---------
Η φώκαινα έχει εξάπλωση στις θάλασσες του βορείου ημισφαιρίου με χαμηλές θερμοκρασίες. Στην Μεσόγειο υπάρχουν ελάχιστες αναφορές, με την εξαίρεση της Ελλάδας (Hammond et al., 2008).
Ο ελληνικός υποπληθυσμός ανήκει στο υποείδος P. phocoena relicta (φώκαινα της Μαύρης Θάλασσας) το οποίο συναντάται στην Μαύρη Θάλασσα και στη Θάλασσα του Μαρμαρά (Reeves and Notarbartolo di Sciara, 2006).
Στην Ελλάδα, η φώκαινα απαντάται κυρίως στο Θρακικό Πέλαγος και το Βόρειο Αιγαίο γενικότερα, αν και το 2006 καταγράφηκε ένας εκβρασμός στην Βόρεια Εύβοια και το 2008 ένας εκβρασμός στον Σαρωνικό Κόλπο (Frantzis et al. unpublished data).
Αλιευτικά πεδία ΦΑΟ: Ανατολική Μεσόγειος (Υποπεριοχή 37.3) - Αιγαίο (37.3.1).
1. Οι φώκαινες που απαντώνται στο Βόρειο Αιγαίο και το Θρακικό Πέλαγος ανήκουν στο υποείδος Phocoena phocoena relicta. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, οι φώκαινες του Αιγαίου, της Θάλασσας του Μαρμαρά και της Μαύρης Θάλασσας είναι γενετικά διαφοροποιημένες από τις φώκαινες του Ατλαντικου Phocoena phocoena. Γενετικές διαφορές παρατηρήθηκαν και μεταξύ των φωκαινών του Βορείου Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας/Θάλασσα του Μαρμαρά, ωστόσο η βαρύτητα των διαφορών αυτών βρίσκεται υπό διερεύνηση (Viaud-Martínez et al., 2007).
2. Δεν υπάρχει ποσοτική εκτίμηση του υποπληθυσμού φωκαινών του Βορείου Αιγαίου, αλλά μόνο συμπερασματικές πρόχειρες εκτιμήσεις βασισμένες στη σπανιότητα παρατηρήσεων του είδους και στη μικρή περιοχή γεωγραφικής του εξάπλωσης. Για το λόγο αυτό η συνάντηση IUCN - ACCOBAMS για το Κόκκινο Βιβλίο για τα κητώδη της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας θεώρησε το πληθυσμό φωκαινών του Αιγαίου ως συνέχεια του πληθυσμού της Μαύρης Θάλασσας. Τα κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν στη αξιολόγηση της συνάντησης αυτής χρησιμοποιούνται συνεπώς και για τον ελληνικό πληθυσμό και παρατίθενται παρακάτω (ΕΙΟΝΕΤ).
3. Ο πληθυσμός της φώκαινας της Μαύρης Θάλασσας έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 70% τα τελευταία 30 χρόνια κυρίως λόγω θανάτωσης (θήρευσης στην Τουρκία που υπολογίζεται στα 163,000 με 210,000 άτομα από το 1976 έως το 1983, και άγνωστος αριθμός παράνομα έως το 1991 σε διάφορα σημεία της Μαύρης Θάλασσας), αλλά και λόγω ενός μαζικού εκβρασμού εξ’ αιτίας έκρηξης σε πλατφόρμα εξαγωγής αερίου το 1982 στη θάλασσα του Αζόφ.
4. Άλλα αίτια μείωσης του πληθυσμού είναι η παρεμπίπτουσα αλιεία σε δίχτυα, η μείωση τροφής λόγω υποβάθμισης του θαλάσσιου περιβάλλοντος της Μαύρης Θάλασσας (υπεραλίευση, ρύπανση, ευτροφισμός, μαζική θνησιμότητα βενθικών ειδών από υποξία, επιβλαβή εισβάλοντα είδη), η μαζική θνησιμότητα σε χιλιάδες λόγω 2 επιζωοτιών το 1989 και το 1990 στη Μαύρη Θάλασσα και τα φαινόμενα μαζικής θνησιμότητας λόγω αντίξοων κλιματικών συνθηκών στη θάλασσα του Αζόφ (Reeves and Notarbartolo di Sciara, 2006).
Οι φώκαινες του Αιγαίου, της Θάλασσας του Μαρμαρά και της Μαύρης Θάλασσας ανήκουν στο υποείδος Phocoena phocoena relicta Abel, 1905, είναι αναπαραγωγικά απομονωμένες εδώ και χιλιάδες χρόνια, έχουν διαφοροποιηθεί γενετικά και μορφολογικά από τις φώκαινες του υπόλοιπου πλανήτη (Phocoena phocoena) και μάλλον βρίσκονται σε ένα διαφορετικό εξελικτικό μονοπάτι. Γενετικές διαφορές παρατηρήθηκαν και μεταξύ των φωκαινών του Βορείου Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας/Θάλασσα του Μαρμαρά, ωστόσο η βαρύτητα των διαφορών αυτών βρίσκεται υπό διερεύνηση (Viaud-Martínez et al., 2007).
------------
Στην Ελλάδα υπάρχουν 15 αναφορές, 14 εκβρασμοί και 1 θέαση μικρού κοπαδιού. Δεν υπάρχει ποσοτική εκτίμηση του υποπληθυσμού φωκαινών του Βορείου Αιγαίου, αλλά μόνο συμπερασματικές πρόχειρες εκτιμήσεις βασισμένες στη σπανιότητα παρατηρήσεων του είδους και στη μικρή περιοχή γεωγραφικής του εξάπλωσης. Βάσει αυτών, ο υποπληθυσμός του Αιγαίου θα μπορούσε θεωρητικά να αριθμεί από ένα ελάχιστο δυνατό αριθμό 30 ατόμων, έως το μέγιστο πιθανό αριθμό βάσει των στοιχείων αφθονίας της Μαύρης Θάλασσας των 450 ατόμων. Το μέγεθος και η γεωγραφική απομόνωση του υποπληθυσμού αυτού τον καθιστά εξαιρετικά ευάλωτο (ΕΙΟΝΕΤ).
7.1. Ανοιχτή θάλασσα.
7.2. Ρηχά νερά.
Αν και δεν υπάρχουν στοιχεία, πιστεύεται ότι ζει κυριώς σε ρηχά και παράκτια νερά.
Οι φώκαινες τρέφονται με μικρά αφρόψαρα, αλλά και με βενθικά ψάρια. Οι καταδύσεις τους κυμαίνονται μεταξύ 14 και 41 μ., αν και το μεγαλύτερο βάθος κατάδυσης που έχει καταγραφεί είναι τα 226 μ.
Οι φώκαινες ζουν έως 24 χρόνια και ως ενήλικες έχουν μήκος περίπου 1,5 μ. και βάρος 50 κιλά. Φθάνουν σε αναπαραγωγική ωριμότητα τα αρσενικά στα 5 και τα θηλυκά στα 7 χρόνια τους αντίστοιχα, η κύηση τους διαρκεί 10,5 μήνες και η γαλουχία 8 – 12 μήνες (Frantzis and Alexiadou, 2003).
- μειωμένη διαθεσιμότητα τροφής λόγω υπεραλίευσης, παράνομης αλιείας και υποβάθμισης ενδιαιτήματος (Frantzis, 2007)
- παρεμπίπτουσα αλιεία (σύμφωνα με στοιχεία από τη Μαύρη Θάλασσα)
- επιζωοτίες (σύμφωνα με στοιχεία από τη Μαύρη Θάλασσα)
- χημική ρύπανση (σύμφωνα με στοιχεία από τη Μαύρη Θάλασσα) (Reeves and Notarbartolo di Sciara, 2006)
Οδηγία των Οικότοπων 92/43/ΕΟΚ (Annex II), Σύμβαση Βέρνης (Appendix IΙ), Βόννης (Appendix I), CITES (Appendix I), Βαρκελώνη (Annex II) και Συνθήκη ACCOBAMS.
-----------
• ΕΙΟΝΕΤ
• Frantzis Α., Alexiadou P. Cetaceans of the Greek Seas. HCMR Monographs on Marine Sciences. Athens, 2003.
• Hammond, P.S., Bearzi, G., Bjørge, A., Forney, K., Karczmarski, L., Kasuya, T., Perrin, W.F., Scott, M.D., Wang, J.Y., Wells, R.S. & Wilson, B. (2008). Phocoena phocoena. 2008 IUCN Red List of Threatened Species. IUCN 2008
• Reeves R., Notarbartolo di Sciara G. (compilers and editors). 2006. The status and distribution of cetaceans in the Black Sea and Mediterranean Sea. IUCN Centre for Mediterranean Cooperation, Malaga, Spain. 137 pp.
• Viaud-Martínez Κ., Vergara Μ., Gol’din P., Ridoux V., Öztürk A., Öztürk Β, Rosel P., Frantzis A., Komnenou Α., Bohonak Α. 2007. Morphological and genetic differentiation of the Black Sea harbour porpoise Phocoena phocoena. Marine Ecology Progress Series 338: 281–294
7. Θαλάσσια
7.1. Ανοιχτά
7.2. Ρηχά νερά [συνήθως με βάθος μικρότερο των 6μ στην άμπωτη, περιλαμβάνει κόλπους και στενά]