ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ
---------
Το είδος στην Ελλάδα είναι παρόν στην:
Θράκη - Ανατολική, Κεντρική και Δυτική Μακεδονία - Ήπειρο - Θεσσαλία - Στερεά Ελλάδα.
Το είδος εξαπλώνεται σε όλο το βόρειο ημισφαίριο από υποερημικές περιοχές έως και τον αρκτικό κύκλο. Το συνολικό πληθυσμιακό μέγεθος παγκοσμίως υπολογίζεται σε 200.000 άτομα. Ο Ευρωπαϊκός πληθυσμός κυμαίνεται σε 45.000 περίπου άτομα εκ των οποίων τα 25000 βρίσκονται στην Ευρωπαϊκή Ρωσία.
Για την αξιολόγηση της κατάταξης χρησιμοποίηθηκε το κριτήριο με το χαμηλότερη αβεβαιότητα και τις λιγότερες παραδοχές.
Αποκλείονται τα κριτήρια των κατηγοριών CR και EN με μεγάλη βεβαιότητα.
Από τα κριτήρια της κατηγορίας VU πληρείται με βεβαιότητα το κριτήριο D (1) το οποίο βασίζεται αποκλειστικά στο πληθυσμιακό μέγεθος του είδους στην χώρα. Το πληθυσμιακό μέγεθος του είδους είναι με μεγάλη βεβαιότητα μικρότερο των 1000 ατόμων όσο αφορά τα ώριμα (αναπαραγωγικά άτομα).
Εκτιμάται ότι στην Ελλάδα δεν διαβιούν παραπάνω από 150 κοινωνικές ομάδες λύκου (αγέλες). Ποσοστό 10-20% του πληθυσμού αφορά άτομα του είδους τα οποία δεν ανήκουν σε κοινωνικές ομάδες.Το μέσο μέγεθος των αγελών δεν ξεπερνά τα 4 άτομα πριν την περίοδο αναπαραγωγής (νωρίς την άνοιξη) και τα 7 άτομα μετά από απο αυτήν (τέλος φθινοπώρου). Η κατανομή των ηλικιακών κλάσεων είναι κατ’ εκτίμηση : 33% ώριμα (>2 ετών), 33% ανήλικα (1-2 ετών), 33% νερά της χρονιάς (<1 έτους). Με βάση τα εκτιμώμενα αυτά ποσοτικά δεδομένα το πληθυσμιακό μέγεθος των ώριμων αναπαραγωγικά ατόμων λύκου δεν ξεπερνά τα 400 άτομα.
Ο Ελληνικός πληθυσμός ανήκει στο υποείδος Canis lupus lupus.
Η έκταση της κατανομής του είδους (περιοχές με μόνιμη παρουσία) υπολογίζεται σε περίπου 45000 τετ.χιλιόμετρα.
Οι σημαντικές περιοχές εξάπλωσης είναι διάσπαρτες και ορίζονται τοπικά ώς οι περιοχές όπου η αναπαραγωγή του είδους είναι μόνιμη σε ετήσια βάση. Αφορούν κυρίως ημιορεινές περιοχές με μόνιμη παρουσία κτηνοτροφικών ζώων σε συνδυασμό με παρουσία μη διασπασμένων (ομογενών) νεαρών δασών ή ώριμων θαμνώνων που αποτελούν θέσεις αναπαραγωγής.
Το ελάχιστο πληθυσμιακό μέγεθος εκτιμάται σε 600 άτομα την περίοδο πρίν την αναπαραγωγή (νωρίς την άνοιξη). Το πληθυσμιακό μέγεθος αυξομειώνεται ετήσια λόγω της φυσικής ή ανθρωπογενούς θνησιμότητας και αφορά κυρίως ανώριμα άτομα (<2 ετών). Το είδος βρίσκεται σε σχετικά χαμηλές πυκνότητες από 1-3 άτομα στα 100 τετ. Χιλιόμετρα.
Δεν υπάρχουν διακριτοί υποπληθυσμοί.
Αναμένεται μελλοντικά σημαντικός βαθμός κατακερματισμού των βιοτόπων του λόγω κατασκευής μεγάλων οδικών αξόνων, σιδηροδρομικών δικτύων υψηλών ταχυτήτων και τεχνητών λιμνών.
Τυπικοί βιότοποι του είδους αποτελούν τα εύκρατα δάση και ιδαίτερα τα δάση «Φυλλοβόλων πλατυφύλλων 1.1.2» και «Ψυχρόβιων κωνοφόρων 1.1.3» και οι θαμνώνες «Αείφυλλων πλατύφυλλων 2.2 » και «Αείφυλλων σκληρόφυλλων 2.3». Παρόλα αυτά το είδος απαντάται και σε βιοτόπους παραπλήσια των προανεφερθέντων και κυρίως σε «Παραποτάμια δάση 1.1.4» και «Υπαλπικά και αλπικά λιβάδια 3.1.2»
Οι βιότοποι αυτοί θεωρούνται τυπικοί για το είδος.
Το είδος στην Ελλάδα καταλαμβάνει μεγάλη ποικιλία βιοτόπων. Ο βιότοπος για το είδος ορίζεται ορθότερα με βάση τη διαθεσιμότητα τροφής του και την διαθεσιμότητα ασφαλών θέσεων αναπαραγωγής.
Ως εκ τούτου το είδος αναπαράγεται κυρίως σε ημιορεινές περιοχές και ορεινές περιοχές συνήθως σε υψόμετρα όχι μεγαλύτερα των 1500 μέτρων, όπου η διαθεσιμότητα τροφής είναι ικανοποιητική και σταθερή κύρια με τη μορφή κτηνοτροφικών ζώων.
Οι περιοχές αναπαραγωγής μπορεί να βρίσκονται ακόμη και πλησίον οικισμών εξαιτίας της μεγάλης εξάρτησης του είδους από τον άνθρωπο (συνδέεται με διαθεσιμότητα τροφής). Η ύπαρξη νερού την περίοδο Απριλίου- Οκτωβρίου καθώς και υψηλής δασοκάλυψης και ομοιογένειας της βλάστησης αποτελούν προαπαιτούμενα στοιχεία για επιτυχή αναπαραγωγή (θηλασμός και αποφυγή όχλησης σε ένα έντονα ανθρωπογενές περιβάλλον).
Κατά την αναζήτηση τροφής τα άτομα του είδους κινούνται σε περιοχές που περιλαμβάνουν μεγαλύτερη ποικιλία βιοτόπων. Το είδος έχει παρατηρηθεί σε αγροδασικά και αγροτικά τοπία χαμηλού υψομέτρου (π.χ κάμπος Καρδίτσας).
Συχνή είναι και η παρουσία του είδους σε αλπικά λιβάδια τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω της ύπαρξης νομαδικών κοπαδιών κτηνοτροφικών ζώων.
Οι επικράτειες των κοινωνικών ομάδων του είδους (αγέλες) είναι τις τάξεως των εκατοντάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων και το εύρος της υψομετρικής διαφοράς στην οποία κινούνται τα άτομα του είδους κατά τις εποχιακές μετακινήσεις τους αρκετά μεγάλο περιλαμβάνονταςως εκ τούτου ποικιλία βιοτόπων και ζωνών βλάστησης.
Ανθρωπογενής θνησιμότητα – σε όλο το εύρος της κατανομής του είδους η οποία οφείλεται σε :
Παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων.
Λαθροθηρία.
Συγκρούσεις με αυτοκίνητα.
Εκτιμάται σε 25% του πληθυσμού κατ’ελάχιστο.
Κατακερματισμός βιοτόπων από κατασκευή μεγάλων οδικών αξόνων και λοιπών υποδομών μεταφοράς: Ο κατακερματισμός από τις υποδομές αυτές τέμνει την κατανομή του είδους σε 9 τμήματα, (σε όλο το εύρος της κατανομής του είδους).
Μείωση διαθεσιμότητας τροφής (σε όλο το εύρος της κατανομής του είδους).
Οι λύκοι στην Ελλάδα βασίζονται ακόμη τροφικά στα κτηνοτροφικά ζώα (εκτατική κτηνοτροφία) και στην κατανάλωση νεκρών ζώων και μόνον περιστασιακά στη θήρευση άγριων οπληφόρων (ζαρκάδι, αγριόχοιρος) λόγω τις σχετικά χαμηλής συγκέντρωσής τους στις περισσότερες περιοχές κατανομής του είδους.
Οι τροφικές αυτές πηγές μειώνονται σταθερά τα τελευταία χρόνια. Στην περίπτωση που η μείωση των τροφικών αυτών διαθεσίμων για το λύκο συνεχιστεί και δεν συνοδεύεται απο αύξηση της διαθεσιμότητας της φυσικής του λείας (άγρια οπληφόρα) είναι πολύ πιθανή η μείωση του πληθυσμού του λόγω μείωσης της αναπαραγωγικής επιτυχίας των κοινωνικών ομάδων του είδους.
Υβριδισμός με σκυλιά.
Σπάνιο φαινόμενο που έχει διαπιστωθεί τοπικά στην Ελλάδα με περιορισμένη εφαρμογή γενετικής ανάλυσης. Μπορεί να αποτελέσει απειλή για το είδος σε χαμηλές πληθυσμιακές πυκνότητες.
Εθνική νομοθεσία: Εξαιρέθηκε από τις λίστες των θηρεύσιμων και επιβλαβών ειδών το 1993.
Διεθνής νομοθεσία:
Η Ελλάδα έχει επικυρώσει με τον νόμο 1335/83 την Ευρωπαϊκή σύμβαση της Βέρνης η οποία περιλαμβάνει τον λύκο στο σχετικό πίνακα (παράρτημα ΙΙ) των αυστηρά προστατευόμενων ειδών. Σύμφωνα με τη σύμβαση της Βέρνης απαγορεύεται η σύλληψη, κατοχή και φόνος ατόμων του είδους, το εμπόριο του ζώου (νεκρού ή ζωντανού) ή τμημάτων αυτού και η υποβάθμιση ή καταστροφή τόπων αναπαραγωγής του είδους. Η σύμβαση υποχρεώνει τα συμβαλλόμενα κράτη να λάβουν τα απαραίτητα νομοθετικά ή /και διοικητικά μέτρα για την προστασία των βιοτόπων του είδους.
Σύμφωνα με τη σύμβαση της Ουάσινγκτον για τη ρύθμιση του διεθνούς εμπορίου των απειλούμενων ειδών χλωρίδας και πανίδας (CITES) η οποία επικυρώθηκε από την Ελλάδα το 1984, ο λύκος περιλαμβάνεται στο παράρτημα ΙΙ, των εν δυνάμει απειλούμενων ειδών, όπου το διεθνές εμπόριο ατόμων του είδους ή τμημάτων του ελέγχεται αυστηρά
Κοινοτική νομοθεσία:
Σύμφωνα επίσης με την οδηγία 92/43 της Ε.Ε. για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας ο λύκος θεωρείται ως απόλυτα προστατευόμενο είδος (παράρτημα IV) ενώ απαιτείται η διατήρηση των βιοτόπων του (παράρτημα ΙΙ) στην περιοχή της κατανομής του, νότια του 39ο παράλληλου ενώ για πάνω από αυτόν (βορειότεροι πληθυσμοί) το καθεστώς προστασίας του είδους είναι ελαστικότερο. Βόρεια του 39ου παραλλήλου, ο λύκος μπορεί να υπαχθεί, (άρθρ.: 13 παρ. 2 ΚΥΑ / 11-12-98 - εναρμόνιση με την 92/43 οδηγία), σε κυνηγετικούς κανόνες. Επιπλέον, αν διαπιστωθεί ότι συντρέχει σημαντικός κίνδυνος για την πρωτογενή παραγωγή ή αν το επιβάλλουν λόγοι δημόσιας υγείας δύνανται να εκδοθούν ΚΥΑ για τον έλεγχο (αποφάσεις εξόντωσης ή σε ρυθμιστικές αποφάσεις για το κυνήγι του πληθυσμού του, (άθρ. 14 παρ. 1α). Σύμφωνα όμως με την παράγραφο 3 του άρθρου 14 (σημεία από α έως ε ) εάν υπάρξουν παρεκκλίσεις, αυτές πρέπει να δικαιολογούνται και να τεκμηριώνονται απόλυτα ως προς την σκοπιμότητα αλλά και ως προς τον τρόπο εφαρμογής του ελέγχου και των αποτελεσμάτων του.
Περιστασιακά διαπιστώθηκε παράνομο εμπόριο νεαρών ατόμων λύκου για χρήση των ζώων ως ζώα συντροφιάς (pets). Η δραστηριότητα αυτή είναι παράνομη σύμφωνα με τις διεθνείς και κοινοτικές διατάξεις που έχει επικυρώσει η Ελλάδα.
Τι ποσοστό (%) του συνολικού πληθυσμού χρησιμοποιείται; 5%
Purpose/Type of Use
13. Pets/display animals, horticulture - Subsistence
15. Sport hunting/specimen collecting - Subsistence
Primary forms removed from the wild
1. Whole animal/plant 0-25 %
Τάσεις συλλογής/συγκομιδής
1. Τάσεις στη συλλογή/συγκομιδή από το φυσικό τους περιβάλλον σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό τα τελευταία 5 χρόνια = Άγνωστη
2. Τάση στο ποσό συλλογής/συγκομιδής που προκαλείται λόγω εξημέρωσης και καλλιέργειας τα τελευταία 5 χρόνια = Άγνωστη
Ηλιόπουλος, Γ., 1999 . «Κατανομή , πληθυσμιακή εκτίμηση και τάσεις του πληθυσμού του λύκου στην Ελλάδα.» Ενδιάμεση Αναφορά. σελ.44. Πρόγραμμα LIFE «ΛΥΚΟΣ», Αρκτούρος, Ε.Ε., ΓΓΔ&ΦΠ.
Ηλιόπουλος, Γ., 1999. «Παρακολούθηση πληθυσμού λύκου στην Κεντρική Ελλάδα- πληθυσμιακές εκτιμήσεις-ανθρωπογενής θνησιμότητα». Ενδιάμεση αναφορά έτους 1999. Πρόγραμμα LIFE NAT97 «ΛΥΚΟΣ». Αρκτούρος, Ε.Ε., ΓΓΔ&ΦΠ.
Ηλιόπουλος, Γ.,1999. «Χρήση ποιμενικών σκύλων φύλαξης για την πρόληψη των επιθέσεων από λύκους», Ενδιάμεση Αναφορά, σελ. 35, Πρόγραμμα LIFE «ΛΥΚΟΣ», Αρκτούρος, Ε.Ε., ΓΓΔ&ΦΠ
Ηλιόπουλος, Γ.,1999. «Χρήση βιοτόπου από ραδιοσημασμένη αγέλη λύκου και επίδραση στο κτηνοτροφικό κεφάλαιο » Ενδιάμεση Αναφορά, σελ. 18, Πρόγραμμα LIFE «ΛΥΚΟΣ», NAT 97/GR/04249,Αρκτούρος, Ε.Ε., ΓΓΔ&ΦΠ
Ηλιόπουλος, Γ., 2000. «Παρακολούθηση πληθυσμού λύκου στην Κεντρική Ελλάδα- πληθυσμιακές εκτιμήσεις-ανθρωπογενής θνησιμότητα». Ενδιάμεση αναφορά έτους 2000. Πρόγραμμα LIFE «ΛΥΚΟΣ» NAT 97/GR/04249. Αρκτούρος, ΥΠ.ΓΕ, EC DGXI
Ηλιόπουλος, Γ., 2003. «Κατανομή και πληθυσμιακά δεδομένα του λύκου (Canis lupus) στα Αντιχάσια όρη». Πρόγραμμα ΕΤΕΡΠΣ: Αρκτούρος, ΥΠΕΧΩΔΕ, Ε.Ο.Ε.
Ηλιόπουλος, Γ., 2005. Ζώνες διέλευσης του λύκου, στη χάραξη της Εγνατίας οδού (Παναγία-Γρεβενά 4.1). Προτάσεις για τη διατήρηση της γεωγραφικής συνέχειας του πληθυσμού του είδους – Τελική αναφορά. Αρκτούρος, Εγνατία οδός Α.Ε. «Πρόγραμμα παρακολούθησης των επιπτώσεων στα μεγάλα θηλαστικά και τα ενδιαιτήματα τους από τη κατασκευή και λειτουργία της Εγνατίας οδού στο τμήμα Παναγία- Γρεβενά 4.1- Φάση Α’».
Ηλιόπουλος, Γ., 2005 . Πληθυσμιακές πυκνότητες, κατανομή και χρήση βιοτόπου για 4 είδη μεγάλων θηλαστικών (αρκούδα, λύκος, αγριόχοιρος, ζαρκάδι) στο Ε.Π Τζουμέρκων. Αναφορά στο πλαίσιο της Ειδικής περιβαλλοντικής μελέτης: Ήπειρος Α.Ε- Περιφέρεια Ηπείρου.
Ηλιόπουλος, Γ., Καλλιμάνης, Α., Γιαννακόπουλος Α., Τράγος Α., 2006. «Καθορισμός ζωνών διέλευσης ατόμων λύκου και αγριόχοιρου, στη νέα σιδηροδρομική γραμμή υψηλών ταχυτήτων (ΝΣΓΥΤ) Λαμίας- Δομοκού. Προτάσεις για τον περιορισμό της γεωγραφικής απομόνωσης»: «Καλλιστώ» ΜΚΟ-Τελική αναφορά για το ερευνητικό πρόγραμμα : «Μελέτη της συμπεριφοράς του λύκου στη νέα σιδηροδρομική γραμμή υψηλών ταχυτήτων (ΝΣΓΥΤ) Λαμίας- Δομοκού»- Αργυρόπουλος Δ & Συνεργάτες- ΕΡΓΟΣΕ.
Ηλιόπουλος, 2008. Παρακολούθηση πληθυσμού του λύκου στη χάραξη της Εγνατίας οδού (Παναγία-Γρεβενά 4.1)- Β’ εξαμηνιαία αναφορά. Καλλιστώ ΜΚΟ, Εγνατία οδός Α.Ε. «Πρόγραμμα παρακολούθησης των επιπτώσεων στα μεγάλα θηλαστικά και τα ενδιαιτήματα τους από τη κατασκευή και λειτουργία της Εγνατίας οδού στο τμήμα Παναγία- Γρεβενά 4.1- Φάση Β’, κατασκευαστική».
Σφουγγάρης, Α. και Γιαννακόπουλος, Α., 1999. Σχέσεις πληθυσμιακής πυκνότητας και παραμ΄πετρων του ενδιαιτήματος για τρια οπληφόρα είδη (ζαρκάδι, Αγριόχοιρος, Αγριόγιδο) στην Ήπειρο. «Πρακτικά Πανελλήνιου Συνεδρίου Ενωσης Ελλήνων Οικολόγων – Ελληνικής Ζωολογικής Εταιρείας, Μυτιλήνη 2004» , έκδοση ΕΕΟ-Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 2005.
Boitani, L., 2000. Action Plan for the Conservation of the Wolf in Europe. Council of Europe, LCIE.
Boitani, L. 2003: Wolf conservation and recovery. - In: Mech, L.D. & Boitani, L. (Ed.); Wolves: behavior, ecology, and conservation. University of Chicago Press, Chicago, pp. 317-340.
Iliopoulos Y. 2000 . Notes and comments for the "Final Draft Plan for the Conservation of Wolves in Europe" – LCIE - Council of Europe. First results by the project considering the situation of the wolf in Greece and the relevant conservation problems of the species. Project LIFE “Lycos” NAT97-GR04249: Conservation of the wolf (Canis lupus L.) and its habitats in Greece (Arcturos, EC DGEnv, Greek Ministry of Agriculture).
Iliopoulos, Y, Sgardelis, S, Koutis, V, Savaris, D., 2008. Wolf depredation on livestock in Central Greece. Submitted article in Acta Theriologica.
Migli, D., Youlatos, D., Iliopoulos, Y., 2005. Winter food habits of wolves in central Greece. Journal of Biological Research, 4: 217-220.
Papageorgiou, N., Vlachos C., Sfougaris, A., Tsachalidis, E., 1994. Status and diet of the wolf in Greece. Acta Theriologica, 39(4), 411-416.
Salvatori, V. and Linell, J., 2005. Report on the conservation status and threats for wolf (Canis lupus) in Europe. Council of Europe. T-PVS/Inf (2005) 16.
1. Δάση
1.1. Εύκρατα Δάση
1.1.1. Θερμόβια Κωνοφόρα (χαλέπιος, τραχεία, κυπαρίσσια, άρκευθοι κλπ) = 2
1.1.2.1. Ξηρόφιλλα φυλλοβόλα (Quercion confertae) = 1
1.1.2.2. Ostryo-Carpinion = 1
1.1.3. Ψυχρόβια Κωνοφόρα (ελάτη, μαύρη πεύκη κλπ) = 1
1.1.4. Παραποτάμια δάση = 1
2. Θαμνώνες
2.1. Φρύγανα = 9
2.2. Αείφυλλα – Πλατύφυλλα = 1
2.3. Αείφυλλα – Σκληρόφυλλα (Πρινώνες) = 1
3. Λιβάδια
3.1 Εύκρατα λιβάδια
3.1.1. Χορτολίβαδα = 2
3.1.2. Υπαλπικά και αλπικά λιβάδια = 2
3.1.3. Φυσικά ξέφωτα = 1
4. Υγρότοποι (εσωτερικοί)
4.1. Ποτάμια/Ρυάκια μόνιμης ροής [περιλαμβάνονται οι καταρράκτες] = 1
4.2. Ποτάμια/Ρυάκια παροδικής ροής = 1
4.3. Υγρότοποι με θαμνώδη βλάστηση = 1
4.4. Τυρφώνες, Έλη, Βάλτοι, κλπ = 9
4.5. Λίμνες γλυκού νερού [άνω των 80 στρεμμάτων] = 1
4.6. Εποχιακές/περιοδικές λίμνες [άνω των 80 στρεμμάτων] = 1
4.7. Μόνιμα τέλματα και λιμνούλες (pools) με γλυκό νερό [κάτω των 80 στρεμμάτων] = 9
4.11. Αλπικοί υγρότοποι [περιλαμβάνει αλπικά λιβάδια και εποχιακές συγκεντρώσεις από λιώσιμο χιονιού] = 2
4.13. Μόνιμα εσωτερικά δελταϊκά συστήματα = 2
8. Ακτές
8.3. Εκβολές ποταμών = 2
9. Τεχνητά – Χερσαία
9.1. Καλλιέργειες (δημητριακά, ορυζώνες, κλπ) = 2
9.2. Βοσκότοποι που διαχειρίζονται, φυτεύονται ή λιπαίνονται = 1
9.3. Φυτείες = 2
9.5. Αστικές περιοχές και πάρκα = 2
10. Τεχνητά - υδρόβια
10.7. Αρδευόμενες εκτάσεις [περιλαμβάνει αρδευτικά κανάλια και ορυζώνες] = 9
10.9. Εγκιβωτισμοί και Αποστραγγιστικά κανάλια, τάφροι = 2