Spermophilus citellus
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ
Μερικοί συγγραφείς χρησιμοποιούν ακόμη το Citellus citellus
Ελλάδα: Θράκη-Κ. & Α. Μακεδονία, Δ. Μακεδονία
Ευρώπη: Ευρωπαïκή Τουρκία, Π.Γ.Δ.Μ., Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουκρανία, Μολδαβία, Ουγγαρία, Τσεχία, Αυστρία, Πολωνία.
Α4) Παρατηρημένη, υπολογισμένη, αναμενόμενη, προβλεπόμενη ή πιθανολογούμενη μείωση του πληθυσμού τουλάχιστον κατά 30% σε διάστημα 10 ετών ή 3 γενιών, όποιο διάστημα είναι μακρύτερο (μέχρι το πολύ 100 χρόνια στο μέλλον), όπου η χρονική περίοδος πρέπει να περιλαμβάνει τόσο το παρελθόν όσο και το μέλλον, και όπου η μείωση ή οι αιτίες της μπορεί να μην έχουν σταματήσει Ή μπορεί να μην είναι κατανοητές Ή μπορεί να μην είναι αναστρέψιμες,
γ) μείωση της έκτασης της περιοχής κατοίκησης, της έκτασης της περιοχής παρουσίας και/ή της ποι¬ότητας του ενδιαιτήματος
B1) Έκταση περιοχής παρουσίας που υπολογίζεται να είναι μικρότερη από 20.000 τετρ. χλμ. και υπάρχουν ενδείξεις για τουλάχιστον δύο από τα παρακάτω κριτήρια (α-γ):
α) Εξαιρετικά κερματισμένη παρουσία ή παρουσία σε όχι περισσότερες από δέκα τοποθεσίες
β) Συνεχιζόμενη μείωση, παρατηρημένη, αναμενόμενη ή προβλεπόμενη, ενός από τα παρακάτω:
i) Έκτασης περιοχής παρουσίας
ii) Έκτασης περιοχής κατοίκησης
iii) Έκτασης, εύρους και/ή ποιότητας ενδιαιτήματος
iv) Αριθμού τοποθεσιών ή υποπληθυσμών.
Στον Ελλαδικό χώρο φαίνεται ότι υπάρχουν τρία (3) διαφορετικά υποείδη:
(α) Spermophilus citellus macedonicus: αποτελεί το υποείδος της Δ. Μακεδονίας (τυπική τοποθεσία Ποντοκώμη Κοζάνης)
(b) Spermophilus citellus gradojevici: αποτελεί το υποείδος της Κ. Μακεδονίας (τυπική τοποθεσία Gevgelija, Π.Γ.Δ.Μ.)
(γ) Spermophilus citellus thracius: αποτελεί το υποείδος της Θράκης (τυπική τοποθεσία Luleburgaz, Τουρκία).
Δ. Μακεδονία: περιοχές Κοζάνης, Γιαννιτσών
Κ. Μακεδονία: κοιλάδα Αξιού, Γαλλικός, Χορτιάτης, Θέρμη, Πυλαία, περιοχή Σερρών
Θράκη: Αλεξανδρούπολη, Δέλτα Έβρου, Β. Β.Α. Έβρος
Η εκτιμωμένη έκταση εξάπλωσης είναι περίπου 4320 km², ενώ η εκτιμωμένη έκταση κατοικίας είναι περίπου 2650 km².
Ενδεχομένως να υπάρχουν περίπου 50.000 άτομα - ο πληθυσμός αυτός όμως έχει εκτιμηθεί μέσω των γνωστών, από ορισμένες περιοχές, πυκνοτήτων και υπολογισμένων για την εκτιμώμενη έκταση του κατάλληλου ενδιαιτήματος, αφού δεν έχει γίνει συστηματική έμμεση ή άμεση καταμέτρηση του πληθυσμού σε όλη την περιοχή εξάπλωση του είδους. Τα 3 υποείδη του Ελλαδικού χώρου αποτελούν 3 διακριτούς υποπληθυσμούς (Δ. Μακεδονία, Κ. Μακεδονία, Θράκη) οι οποίοι μάλλον δεν επικοινωνούν πλέον μεταξύ τους. Επιπλέον, σε μικρότερη κλίμακα, οι υποπληθυσμοί αυτοί υποφέρουν από κατακερματισμό των επιμέρους βιοτόπων με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μικρότερες πληθυσμιακές υποενότητες με μικρή ή καθόλου επικοινωνία μεταξύ τους.
Ο λαγόγυρος απαντάται κυρίως στην ευμεσογειακή και την παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης. Κύρια ενδιαιτήματα είναι τα εύκρατα λιβάδια, χορτολίβαδα, υποαλπικά λιβάδια και φυσικά ξέφωτα σχετικά μεγάλης εκτάσεως. Παράλληλα μπορεί να χρησιμοποιεί σχετικά χέρσα εδάφη, αείφυλλους και σκληρόφυλλους θαμνώνες, διαχειριζόμενους βοσκότοπους, μέχρι και αστικούς κήπους και πάρκα, αεροδρόμια ή και γήπεδα γκολφ. Απαραίτητη προυπόθεση είναι η καλή αποστράγγιση και η διατήρηση χαμηλού ύψους βλάστησης στα εν λόγω ενδιαιτήματα.
Ο λαγόγυρος χαρακτηρίζεται ως ημι-υπογεώβιο θηλαστικό και περνά ένα σημαντικό μέρος της περιόδου δραστηριότητας μέσα σε υπόγεια λαγούμια. Οι μακριοί και σχετικά ευθείς γαμψώνυχες, σε συνδυασμό με το εύρωστο βραχιόνιο, το επίμηκες ωλέκρανο, τα εύρωστα και βραχέα μετακαρπικά και φάλαγγες, και τις αντίστοιχες περιφερικές μυικές καταφύσεις των καμπτήρων του αντιβραχίου και καρπού, και εκτεινόντων του βραχίονα μαρτυρούν προσαρμογές για γρήγορο και ισχυρό σκάψιμο. Τα λαγούμια εκτείνονται σε βάθος <1 m και αποτελούνται από 2-4 εισόδους. Συνήθως βρίσκονται είτε σε ελαφρά υψώματα για καλή παρατήρηση, είτε κοντά σε θάμνους, χαμηλά δέντρα και βράχους για σχετική κάλυψη. Έτσι σε μικρή κλίμακα παρουσιάζουν συσσωματικό πρότυπο ενώ σε μεγαλύτερη, τυχαία κατανομή στο χώρο. Μέσα σε αυτά τα λαγούμια οι λαγόγυροι διαχειμάζουν για περίπου 6 μήνες, όπως σχεδόν όλα τα είδη του γένους του.
Τα αρσενικά και θηλυκά άτομα του είδους ενεργοποιούνται και αρχίζουν τη διαχείμανση σε διαφορετικές ημερομηνίες. Έτσι, στην Ελλάδα, τα αρσενικά ξυπνούν κατά μέσο όρο αρχές Μαρτίου, ενώ τα θηλυκά προς τα τέλη Μαρτίου. Ακολουθεί μια σχετικά σύντομη 10ήμερη περίοδος αναπαραγωγής και τα θηλυκά κυοφορούν για περίπου 26-28 ημέρες. Οι γεννήσεις λαμβάνουν χώρα υπογείως και ο αριθμός των νεογνών ποικίλει από 2-8, τα οποία θηλάζονται για περίπου 25-30 ημέρες. Τα νεαρά άτομα πρωτοεμφανίζονται περίπου τέλη Μαίου με αρχές Ιουνίου. Τα ενήλικα θηλυκά αρχίζουν τη διαχείμανση περί τα τέλη Ιουλίου ενώ τα αρσενικά αρχές με μέσα Αυγούστου. Μετά από αυτές τις ημερομηνίες ο ενεργός πληθυσμός λαγόγυρων αποτελείται από τα νεαρά άτομα τα οποία γεννήθηκαν το τρέχον έτος και θα αρχίσουν την διαχείμανση μέσα με τέλη Σεπτεμβρίου.
Όπως όλοι οι σκίουροι, ο λαγόγυρος είναι ημερόβιος. Κατά τους πρώτους μήνες της ενεργής περιόδου, τα ζώα δραστηριοποιούνται μονοφασικά με υψηλή δραστηριότητα στα μέσα της ημέρας. Αντίθετα όσο προχωρά το καλοκαίρι, δραστηριοποιούνται διφασικά, νωρίς το πρωί και αργά προς το σούρουπο αποφεύγοντας την έντονη ηλιοφάνεια και τις υψηλές θερμοκρασίες. Οι κύριες συμπεριφορές είναι η διατροφή και η επαγρύπνηση, ενώ η μετακίνηση, μαρκάρισμα, περιποίηση ή σκάψιμο συμβάλλουν λίγο στο ηθολογικό προφίλ του ζώου. Τα ποσοστά διαφέρουν ανάμεσα στα φύλα και ανάλογα με την περίοδο την οποία διανύουν τα ζώα.
Οι λαγόγυροι αν και κατοικούν σε αποικίες είναι ζώα ακοινωνικά και οι κοινωνικές επαφές, πλην της περιόδου αναπαραγωγής είναι ελάχιστες και τυχαίες. Κάθε ζώο έχει το δικό του σύστημα λαγουμιών ενώ τα αρσενικά μπορεί να συνεισφέρουν και στην κατασκευή του λαγουμιού όπου θα γεννήσει το θηλυκό. Σε περιοχές γύρω από τη Θεσσαλονίκη, οι πυκνότητες κυμαίνονται στα 10 ind/ha.
Κύριες απειλές για το είδος αποτελούν οι πάσης κλίμακας γεωργικές καλλιέργειες, η νομαδική κτηνοτροφία, η εγκατάλειψη συγκεκριμένων τύπων γεωργίας, η αλλαγή διαχειριστικού καθεστώτος σε μη αγροτικές περιοχές, η ανάπτυξη υποδομών (π.χ. βιομηχανικών μονάδων, οικισμών, αστικών ζωνών, οδικού δικτύου) και η ανθρωπογενής όχληση. Σημαντικές απώλειες επίσης σημειώνονται λόγω θνησιμότητας από παγιδεύσεις, συγκρούσεις με οχήματα ή ακόμη και θήρευση από οικόσιτα ζώα (σκυλιά και γάτες). Η ξηρασία και οι ακραίες θερμοκρασίες τείνουν να προκαλέσουν δυσλειτουργίες στην συμπεριφορά και εύρεση τροφής. Επιπλέον, η ενδογαμία, η περιορισμένη και κατακερματισμένη εξάπλωση μοιάζει να φθίνει γενετικά τους πληθυσμούς, χωρίς όμως αυτό να είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο.
92/43/ΕΟΚ, Σύμβαση Βέρνης
Ν. 1335/1983, Κ.Υ.Α. 33318/3028/1998
Απαντάται σε περιοχές NATURA 2000
Εν γένει δεν χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο. Παλαιότερα αποτελούσε πρόβλημα για τις καλλιέργειες.
Amori, G. 1996. Spermophilus citellus. In: IUCN 2006. 2006 IUCN Red List of Threatened Species. <www.iucnredlist.org>
Boutsis Y. 2002. Population status and behaviour of Spermophilus citellus in a cultivated field in northern Greece. MSc Thesis, University of Thessaloniki (in Greek)
Everts L.G., Strijkstra A.M., Hut R.A., Hoffmann I.E., Millesi E. 2004. Seasonal variation in daily activity patterns of free ranging European ground squirrels (Spermophilus citellus). Chronobiol. Inter. 21: 57–71.
Fraguedakis-Tsolis S. 1977. Systematic and immunological study of the populations of the ground squirrel Citellus citellus L. PhD Dissertation University of Patras (in Greek)
Fraguedakis-Tsolis S, Ondrias JC. 1985. Geographic variation of the ground squirrel Citellus citellus (Mammalia: Rodentia) in Greece with the description of a new subspecies. Saugertierk. Mitt. 32: 185-198.
Hatzisarantos HH, Nikolopoulos CN, Santas LA. 1962. The rodents and insectivorous mammals of Greece. Agricultural School of Athens (in Greek)
Hoffmann IE, Millesi E, Huber S., Everts L.G., Dittami JP. 2003. Population dynamics of European ground squirrels (Spermophilus citellus) in a suburban area. J. Mammal. 84: 615-626.
Hoffmann IE, Millesi E, Pieta K, Dittami JP. 2003. Anthropogenic effects on the population ecology of European ground squirrels (Spermophilus citellus) at the periphery of their geographic range. Mamm. Biol. 68: 205-213.
Hut R.A., Scharff A. 1998. Endoscopic observations on tunnel blocking behaviour in the European ground squirrel (Spermophilus citellus). Zeit. Saugetierkd. 63: 377-380.
Karandinos M (ed.). 1992. The red data book of threatened vertebrates of Greece. Hellenic Zoological Society-Hellenic Ornithological Society (in Greek)
Katona K, Vaczi O, Altbacker V. 2002. Topografic distribution and daily activity of the European ground squirrel population in Bugacpuszta, Hungary. Acta Theriol. 47(1): 45-54.
Krystufek B. 1993. European sousliks (Spermophilus citellus; Rodentia, Mammalia) of Macedonia. Scopolia 30: 1-39.
Krystufek B. 1996. Phenetic variation in the European souslik, Spermophilus citellus (Mammalia: Rodentia). Bonn. Zool. Beitr. 46: 93-109.
Krystufek B. 1999. Spermophilus citellus (Linnaeus, 1766). – In: Mitchell-Jones AJ (ed.): The atlas of European mammals. London (Academic Press): 190–191.
Lagaria A., Youlatos D. 2006. Anatomical correlates to scratch-digging in the forelimb of European ground squirrels (Spermophilus citellus). J. Mammal. 87: 563-570.
Millesi E., Huber S., Dittami J., Hoffmann I., Daan S. 1998. Parameters of mating effort and success in male European ground squirrels, Spermophilus citellus. Ethology 104:298-313
Millesi E., Strijkstra A., Hoffmann I.E., Dittami J.P., Daan S. 1999. Sex and age differences in mass, morphology, and annual cycle in European ground squirrels Spermophilus citellus. J. Mammal. 80: 218-231.
Ondrias JC. 1965. Die Saugetiere Griechenlands. Saugertierk. Mitt. 13: 109-127
Ondrias JC. 1966. Systematic study and geographic range of the families Sciuridae, Muscardinidae, Spalacidae and Cricetidae (Rodentia) in Greece. University of Athens (in Greek).
Youlatos D, Boutsis Y, Pantis JD, Hadjicharalambous H. 2007. Activity patterns of European ground squirrels (Spermophilus citellus) in a culitvated field in northern Greece. Mammalia 71: 183-186.
2. Θαμνώνες
2.3. Αείφυλλα – Σκληρόφυλλα (Πρινώνες) = 2
3. Λιβάδια
3.1 Εύκρατα λιβάδια
3.1.1. Χορτολίβαδα = 1
3.1.2. Υπαλπικά και αλπικά λιβάδια = 1
3.1.3. Φυσικά ξέφωτα =1
3.1.5. Χέρσα εδάφη = 2
9. Τεχνητά – Χερσαία
9.2. Βοσκότοποι που διαχειρίζονται, φυτεύονται ή λιπαίνονται = 2
9.4. Αστικοί Κήποι = 2
9.5. Αστικές περιοχές και πάρκα = 2