ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ
-----------
Δεν είναι ενδημικό είδος της Ελλάδας. Υπάρχουν κερματισμένοι πληθυσμοί σε όλες τις θαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας.
Είναι ενδημικό της Μεσογείου.
Η έκταση της περιοχής παρουσίας (λιβάδια φανερόγαμων φυτών και αμμώδεις προστατευμένες περιοχές σε βάθη <50 m) εκτιμάται ότι είναι <20000 km2. Ειδικά η έκταση των λιβαδιών ποσειδωνίας στην Ελλάδα, που αποτελεί τον βασικό βιότοπο της πίνας, εκτιμάται σε <5000 km2 (Παναγιωτίδης, αδημοσίευτα στοιχεία). Η παρουσία της πίνας στην περιοχή παρουσίας της είναι έντονα κερματισμένη (κριτήριο Β1α) και περιορίζεται πρωτίστως στα λιβάδια φανερόγαμων φυτών και δευτερευόντως σε αμμώδεις βυθούς χωρίς φυτοκάλυψη. Παρά το ότι μεμονωμένα άτομα πίνας μπορεί να βρεθούν σε μεγάλο μέρος των ελληνικών θαλασσών, οι σημαντικοί υποπληθυσμοί είναι εξαιρετικά κερματισμένοι και περιορίζονται κυρίως σε κλειστούς κόλπους, εκβολικά συστήματα ή μεγάλα λιβάδια φανερόγαμων φυτών. Οι βασικοί βιότοποι της πίνας, που είναι τα λιβάδια των φανερόγαμων φυτών, διαρκώς υποβαθμίζονται και η έκτασή τους περιορίζεται για διάφορους λόγους (ρύπανση, παράκτια έργα, χρήση συρόμενων αλιευτικών εργαλείων, ιχθυοκαλλιέργειες, επέκταση επιθετικών αλλόχθονων ειδών όπως η Caulerpa racemosa), ενώ νέες απειλές όπως η επέκταση στην Ελλάδα του τοξικού φύκους Caulerpa taxifolia ενδεχομένως να εντείνουν το πρόβλημα (κριτήρια Β1β[ii και iii]).
Να σημειωθεί επίσης ότι για τον μοναδικό υποπληθυσμό πίνας στην Ελλάδα (στη λίμνη Βουλιαγμένη Ηραίου) για τον οποίο υπάρχει χρονοσειρά εκτίμησης της αφθονίας (2004–2007) υπάρχει μια εκτιμόμενη μείωση του πληθυσμού της τάξης του 50% μέσα σε 3 χρόνια και που οφείλεται κυρίως στην παράνομη αλιεία (Katsanevakis 2007b, 2008). Επίσης, από πληροφορίες από αλιείς (που δεν έχουν ωστόσο επιστημονική βάση), σε πολλές περιοχές της Ελλάδας που άλλοτε υπήρχαν πυκνοί πληθυσμοί πίνας έχει υπάρξει σημαντική μείωση ή και εξαφάνιση τις τελευταίες δεκαετίες. Η απουσία ωστόσο σχετικής έρευνας δεν επιτρέπει την εξαγωγή τεκμηριωμένων συμπερασμάτων για την πορεία του συνόλου του πληθυσμού της πίνας στις ελληνικές θάλασσες. Είναι πολύ πιθανό, αν γίνουν σχετικές μελέτες, να διαπιστωθεί ότι πληρούνται και άλλα από τα κριτήρια του IUCN (σχετικά με πληθυσμιακή μείωση) για την κατάταξη της πίνας σε μια από τις κατηγορίες Κρίσιμα Κινδυνεύοντα, Κινδυνεύοντα, ή Τρωτά.
---------
Η πίνα παρατηρείται σε όλες τις θαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας (βόρειο, κεντρικό & νότιο Αιγαίο, Ιόνιο, Κρητικό, Λυβικό). Σημαντικοί πληθυσμοί έχουν καταγραφεί στον Κορινθιακό, Ευβοϊκό, Θερμαϊκό, στη Χίο, στη Λέσβο, στη ΒΔ Κρήτη, την Κάρπαθο και την Κεφαλλονιά. Μεγάλες πυκνότητες καταγράφονται κυρίως σε κλειστούς κόλπους, όπως στον κόλπο της Σούδας (Κρήτη) και στη λίμνη Βουλιαγμένη (Ηραίο, Κορινθιακός Κόλπος) (Katsanevakis 2006,2007a, Katsanevakis et al. 2008).
Στην Ελλάδα έχει γίνει εκτίμηση της αφθονίας μόνο 2 υποποπληθυσμών της πίνας, στη λίμνη Βουλιαγμένης (Ηραίο, Κορινθιακός Κόλπος) και στον Κόλπο της Σούδας (Κρήτη) (Katsanevakis, 2006, 2007a, Katsanevakis et al. 2008, Katsanevakis in press, Katsanevakis and Thessalou-Legaki, unpublished data). Και στις δύο περιπτώσεις η εκτίμηση της αφθονίας έγινε με μεθόδους δειγματοληψίας αποστάσεων με αυτόνομη κατάδυση (Distance Sampling with SCUBA). Στη λίμνη Βουλιαγμένης υπάρχει μια χρονοσειρά εκτιμήσεων αφθονίας από το 2004 έως και το 2007. Οι εκτιμήσεις αφθονίας ήταν (σε παρένθεση δίνονται τα 95% διαστήματα εμπιστοσύνης): 8144 (5236–12668), 6774 (4300–10671), 6770 (5460–8393), 4232 (3524–5083) τις χρονιές 2004–2007 αντίστοιχα (Katsanevakis 2006, 2007a, in press). Στον Κόλπο της Σούδας η εκτίμηση της αφθονίας έγινε το 2006 στα πλαίσια μελέτης που ανατέθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το Δήμο Σούδας. Ο πληθυσμός της πίνας εκτιμήθηκε σε 130900 άτομα με 95% διάστημα εμπιστοσύνης 100600–170400 άτομα (Katsanevakis et al. 2008, Katsanevakis and Thessalou-Legaki, unpublished data).
Η πίνα ζει σε βάθη κυρίως μεταξύ 0.5 και 50 m, συνήθως σε λιβάδια φανερόγαμων φυτών (κυρίως Posidonia oceanica και Cymodocea nodosa) αλλά και σε αμμώδεις βυθούς χωρίς βλάστηση. Οι πίνες ζουν μερικώς θαμένες στο μαλακό υπόστρωμα (περίπου κατά το 35% του μήκους τους) και παραμένουν σταθερές στην ίδια θέση για όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Μπορούν να φτάσουν σε μέγεθος τα 120 cm. Η ωριμότητα έρχεται σε μικρή σχετικά ηλικία (1-2 έτη). Η αναπαραγωγή γίνεται με εξωτερική γονιμοποίηση και η επιτυχία της εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ύπαρξη άλλων ατόμων σε κοντινή απόσταση. Με τον κερματισμό και την αραίωση των πληθυσμών, η επιτυχία της γονιμοποίησης ανάγεται σε σοβαρό ζήτημα για την επιβίωση του είδους. Η πλαγκτονική περίοδος είναι σχετικά μικρή (5-10 ημέρες) (Butler et al. 1993). Η φυσική θνησιμότητα εξαρτάται έντονα από το μέγεθος των ατόμων και μειώνεται σημαντικά, καθώς οι πίνες αυξάνουν σε μέγεθος (Katsanevakis 2007b). Οι ρυθμοί αύξησης έχουν εποχιακότητα και παρατηρείται μια μεγάλη περίοδος πολύ αργής αύξησης από το τέλος του φθινοπόρου έως τις αρχές της άνοιξης που ακολουθείται από μεγάλους ρυθμούς αύξησης κατά το τέλος της άνοιξης – αρχές καλοκαιριού (Katsanevakis 2007b).
Η πίνα, παρά το καθεστώς προστασίας της (Habitats Directive 92/43/EEC, Barcelona Convention), αλιεύεται έντονα για το κρέας της ή για τη χρήση του οστράκου της ως διακοσμητικού. Επίσης, υπάρχει θνησιμότητα (της οποίας το μέγεθος δεν έχει εκτιμηθεί) από αλιευτικά εργαλεία (τράτες και δίχτυα βυθού) και κατά την αγκυροβόληση σκαφών. Η ερασιτεχνική αλιεία της πίνας στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα έντονη και στην περίπτωση της λίμνης Βουλιαγμένης έχει βρεθεί ότι αποτελεί καθοριστική παράμετρο για την βαθυμετρική κατανομή της πίνας περιορίζοντας την εξάπλωσή της σε βαθύτερα νερά, και περιορίζοντας το μέγεθος του πληθυσμού της (Katsanevakis 2007b)
4.3 Τυχαία θνησιμότητα από αγκυροβόλιση σκαφών
2.5 και 8.7 Βασικός βιότοπος της πίνας είναι τα λιβάδια φανερόγαμων φυτών (Posidonia oceanica και Cymodocea nodosa). Τα λιβάδια αυτά απειλούνται από επιθετικά αλλόχθονα είδη, όπως η Caulerpa racemosa που έχει επεκταθεί σημαντικά στις ελληνικές θάλασσες και η Caulerpa taxifolia, που δεν έχει φτάσει ακόμη στις ελληνικές θάλασσες αλλά αναμένεται να φτάσει στο άμεσο μέλλον. Οι επιπτώσεις στους πληθυσμούς της πίνας από την υποβάθμιση των λιβαδιών φανερόγαμων φυτών εκτιμάται ότι θα είναι σημαντικές.
1. Περιλαμβάνεται στο Προεδρικό Διάταγμα 67/1981(ΦΕΚ 23/τ.Α΄/30-01-1981) «Περί προστασίας της αυτοφυούς Χλωρίδος και Άγριας Πανίδος και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και Ελέγχου της Ερεύνης επ΄ αυτών»
2. Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, παράρτημα ΙV
3. Σύμβαση Βαρκελώνης, παράρτημα ΙΙ
4. Βρίσκεται σε προστατευμένες περιοχές του δικτύου Natura 2000
Σε τοπική κλίμακα, η σάρκα του καταναλώνεται ως έδεσμα. Οι ίνες του βύσσου χρησιμοποιούνται στην κατασκευή παραδοσιακών υφασμάτων. Οι θυρίδες της κογχύλης χρησιμοποιούνται για την κατασκευή διακοσμητικών αντικειμένων.
Purpose/Type of Use
1. Food - human
Food and beverages for human consumption/nutrition = Subsistence, National.
12. Handicrafts, jewellery, decorations, curios, etc.
Finished goods with primarily ornamental/decorative rather than utilitarian functions = Subsistence, National.
Primary forms removed from the wild
1. Whole animal/plant
Removal of the whole individual from the wild population = 100%
Source of specimens in commercial trade
1. Wild
Specimens taken from natural habitat, with no human intervention in terms of enhancing individual survival or production = 100%
Butler, A.J., Vincente, N., Gaulejac, B. de (1993). Ecology of the pteroid bivalves Pinna bicolor Gmelin and Pinna nobilis L. Marine Life, 3, 37–45
Katsanevakis, S. (2006). Population ecology of the endangered fan mussel Pinna nobilis in a marine lake. Endangered Species Research, 1, 51-59.
Katsanevakis, S. (2007a). Density surface modeling with line transect sampling as a tool for abundance estimation of marine benthic species: the Pinna nobilis example in a marine lake. Marine Biology, 152(1), 77-85.
Katsanevakis, S. (2007b). Growth and mortality rates of the fan mussel Pinna nobilis in Lake Vouliagmeni (Korinthiakos Gulf, Greece): a generalized additive modeling approach. Marine Biology, 152(6), 1319-1331.
Katsanevakis, S. (in press). Estimating abundnace of endangered marine benthic species using distance sampling through SCUBA diving: the Pinna nobilis (Mollusca: Bivalvia) example. In: A. Columbus and L. Kuznetsov (Eds) Endangered Species: New Research, Nova Science Publishers, ISBN 978-1-60692-241-5.
Katsanevakis, S., and Thessalou-Legaki (in preparation). Spatial distribution and abundance of the endangered fan mussel Pinna nobilis in Souda Bay (Crete Island, Hellas)
Katsanevakis, S., Lefkaditou, E., Galinou-Mitsoudi, S., Koutsoubas, D., Zenetos, A. (2008). Molluscan species of minor commercial interest in Hellenic seas: Distribution, exploitation and conservation status. Mediterranean Marine Science, 9/1, 77–118.
7. Θαλάσσια
7.2. Ρηχά νερά [συνήθως με βάθος μικρότερο των 6μ στην άμπωτη, περιλαμβάνει κόλπους και στενά] = 1
7.3. Υποθαλάσσια λιβάδια (Subtidal Aquatic Beds [kelp beds, sea- grass beds and tropical marine meadows]) = 1