ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ
---------
Το Ελάφι εξαπλώνεται σε ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη, από τη Ν. Σκανδιναβία στα βόρεια μέχρι την Ιβηρική χερσόνησο, την Κορσική, την Ιταλία και τη Σαρδηνία, τη F.Y.R.O.M., τη Βουλγαρία και την B. Ελλάδα στα νότια, εκτός από την Φινλανδία, την Αλβανία και ορισμένα μεσογειακά νησιά. Επίσης, εξαπλώνεται στη Β. Αφρική, στις περισσότερες οροσειρές της Κ. Ασίας, τη Ν. Σιβηρία, την Άπω Ανατολή και την Β. Αμερική. Έχει εισαχθεί στην Ιρλανδία, Χιλή, Αργεντινή, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία (Koubek and Zima 1999).
Παρόλο που εκτός Ελλάδας το είδος είναι άφθονο, στη χώρα μας ο μοναδικός φυσικός πληθυσμός ελαφιού, 20-30 ατόμων, ζει στα δάση της Ροδόπης (ζωογεωγραφική περιφέρεια Θράκης-Κ. & Α. Μακεδονίας). Στην Πάρνηθα (ζωογεωγραφική περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας) ζει σε ελεύθερη κατάσταση ένας πληθυσμός λίγων εκατοντάδων ατόμων που προήλθε από άτομα που εισήχθηκαν από τη Βαυαρία και τη Σερβία τον περασμένο αιώνα. Ο πληθυσμός αυτός παρουσιάζει σε κάποιο βαθμό χαρακτηριστικά “εξημέρωσης” και υπέστη σοβαρή θνησιμότητα, όπως και σοβαρή καταστροφή του ενδιαιτήματός του κατά την πυρκαγιά του 2007. Στο Ν. Ιωαννίνων (ζωογεωγραφική περιφέρεια Ηπείρου), επιβίωνε μέχρι το 2003 ένας οριακός πληθυσμός περίπου 10 ατόμων στην παραποτάμια περιοχή των ποταμών Άραχθου και Καλαρίτικου, στην ευρύτερη περιοχή Ραφταναίων-Πραμάντων από προηγούμενη εισαγωγή του Υπουργείου Γεωργίας, με άτομα από το εκτροφείο Κουρί Κοζάνης (Σφουγγάρης 2002). Έχει εισαχθεί στα εκτροφεία Χρυσοπηγής Σερρών, Ιεράς Μονής Αγάθωνος Λαμίας, Καλουσίου Πάτρας και Κουρίου Κοζάνης (Παπαγεωργίου 1990). Ο πληθυσμός που είχε εισαχθεί στην Ελεγχόμενη Κυνηγετική Περιοχή Κόζιακα Τρικάλων δεν υφίσταται πλέον.
Το ελάφι κατατάχθηκε στα Κρισίμως Κινδυνεύοντα (CR) είδη, καθώς τα κριτήρια Α2a+c και B1a+b(i),(ii),(iv) αξιολόγησης του Κόκκινου Βιβλίου της IUCN βρίσκουν εφαρμογή στον τελευταίο φυσικό πληθυσμό του είδους που επιβιώνει στα δάση της Ροδόπης. Η ύπαρξη του πληθυσμού της Πάρνηθας που δημιουργήθηκε από εισαγωγή ατόμων πριν από αρκετά χρόνια δεν διαφοροποιεί την αξιολόγηση του είδους.
Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκαν τα παρακάτω κριτήρια:
A) Πληθυσμιακή μείωση, υπό μία από τις παρακάτω έννοιες:
2) Παρατηρημένη, υπολογισμένη, αναμενόμενη ή πιθανολογούμενη μείωση πληθυσμού κατά τουλάχιστον 80% κατά τις τελευταίες 3 γενιές όπου η μείωση και τα αίτιά της μπορεί να μην έχουν παύσει, με βάση:
a) άμεση παρατήρηση
c) μείωση της περιοχής κατοίκισης, της περιοχής παρουσίας και/ή της ποιότητας του ενδιαιτήματος.
Σχόλιο: Η μείωση του πληθυσμού και συρρίκνωση των περιοχών παρουσίας και κατοίκισης είναι συνεχιζόμενη.
Β) Γεωγραφική εξάπλωση με τη μορφή είτε του Β1 (έκταση περιοχής παρουσίας) ΚΑΙ/Ή του Β2 (έκταση περιοχής κατοίκησης):
1) Έκταση περιοχής παρουσίας μικρότερη από 100 km2
ΚΑΙ δύο από τα παρακάτω κριτήρια (a-c):
b) Συνεχιζόμενη μείωση: (i) της έκτασης παρουσίας, (ii) της έκτασης κατοίκισης, (iv) του αριθμού ώριμων ατόμων.
Σχόλια: Η περιοχή παρουσίας του είδους εκτιμάται σε μικρότερη από 100km2 και ο πληθυσμός σε 20-30 άτομα (Ροδόπη).
Το ελάφι στην Ελλάδα βρίσκεται στα πρόθυρα της άμεσης εξαφάνισης. Ο οριακός φυσικός πληθυσμός της Ροδόπης πιθανόν δεν είναι βιώσιμος βραχυπρόθεσμα. Το ίδιο ισχύει και για τον εισαχθέντα πληθυσμό της Ηπείρου. Ο πληθυσμός της Πάρνηθας, με την προϋπόθεση της εφαρμογής κατάλληλων διαχειριστικών μέτρων, μπορεί να επιβιώσει.
Το ελάφι προστατεύεται αυστηρά από την εθνική νομοθεσία. Ένα μέτρο, όχι επαρκές από μόνο του, είναι η διατήρηση μικρών πληθυσμών σε κρατικά εκτροφεία. Άμεσα μέτρα για τη διατήρηση του είδους αποτελεί η αποτελεσματική προστασία και διαχείριση του φυσικού πληθυσμού της Ροδόπης, καθώς και αυτών της Ηπείρου και της Πάρνηθας. Επίσης, για την αποτροπή της εξαφάνισης του είδους από την Ελλάδα απαιτείται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης, τηρουμένων των σύγχρονων επιστημονικών αρχών, που θα περιλαμβάνει την επανεισαγωγή του σε περιοχές της προηγούμενης εξάπλωσής του (Κεντρική Ελλάδα, Ήπειρο, Μακεδονία, Θράκη), αρχικά σε βιώσιμους πληθυσμιακούς πυρήνες.
----------
Το εξαιρετικά χαμηλό μέγεθος των πληθυσμών του ελαφιού χαρακτηρίζει το είδος ως σπάνιο. Συγκεκριμένα, ο πληθυσμός της Ροδόπης είναι 20-30 άτομα, ο πληθυσμός της Πάρνηθας μερικές εκατοντάδες άτομα, ενώ αυτός της περιοχής Ραφταναίων-Πραμάντων περίπου 10 άτομα. Τέλος, οι πληθυσμοί των εκτροφείων είναι επίσης χαμηλοί.
Το ελάφι προτιμάει μικτά δάση πλατυφύλλων-κωνοφόρων (1.1.2 και 1.1.3 και 1.1.1) ειδών, χωρίς υπόροφο και με πολλά διάκενα (3.1.3), παραποτάμιες (1.1.4) και αλπικές περιοχές (3.1.2), μακριά από ανθρώπινες δραστηριότητες και δευτερευόντως χορτολίβαδα (3.1.1), λειμώνες (9.2), χέρσα (3.1.5) και τεχνητές φυτείες (9.3).Τρέφεται με βλαστούς, οφθαλμούς, φύλλα και καρπούς θάμνων και δέντρων, καθώς και με πόες (Παπαγεωργίου 1990). Ανάλογα με την εποχή του έτους είναι δυνατό να μετακινείται σε διάφορα υψόμετρα (Schmidt 1992). Tο μέγεθος του ζωτικού του χώρου (home range) κυμαίνεται από 25-100 Ha, με το μικρότερο μέγεθος σε μεσογειακά ενδιαιτήματα (Carranza et al. 1991, Catt and Staines 1987). Eίναι το μεγαλύτερο φυτοφάγο της χώρας μας, έχει χρώμα καφέ-κοκκινωπό το καλοκαίρι και σκούρο καφέ το χειμώνα. Κέρατα φέρει μόνο το αρσενικό. Σχηματίζει αγέλες, ομόφυλες ή μικτές, ανάλογα με την ηλικία των ζώων και τη φάση του αναπαραγωγικού του κύκλου (Clutton-Brock et al. 1982). Είναι είδος πολυγαμικό, η περίοδος του οίστρου συνήθως διαρκεί από 15 Σεπτεμβρίου έως 15 Οκτωβρίου και το θηλυκό μετά από εγκυμοσύνη 8 μηνών γεννά συνήθως ένα μικρό γύρω στο Μάιο.
Το ελάφι στην Ελλάδα κινδυνεύει άμεσα με εξαφάνιση. Ο φυσικός πληθυσμός της Ροδόπης και ο εισαχθείς της Ηπείρου πιθανόν δεν είναι βιώσιμοι βραχυπρόθεσμα. Ο πληθυσμός της Πάρνηθας, με την προϋπόθεση της εφαρμογής κατάλληλων διαχειριστικών μέτρων, μπορεί να επιβιώσει.
Η σημαντικότερη απειλή για όλους τους πληθυσμούς είναι το παράνομο κυνήγι και δευτερευόντως η υποβάθμιση του ενδιαιτήματος και η όχληση εξαιτίας ανθρώπινων δραστηριοτήτων.
Άλλη
Απειλή 5.2: Καταδίωξη από κυνηγετικά σκυλιά κατά τη διεξαγωγή νόμιμου κυνηγιού αγριόχοιρου και λαγού στον ίδιο χώρο.
Σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία (Δασικός Κώδικας) απαγορεύεται το κυνήγι του ελαφιού σε όλη την επικράτεια. Το μεγαλύτερο τμήμα των πληθυσμών του στη Ροδόπη και στην Πάρνηθα βρίσκεται μέσα στις αντίστοιχες περιοχές Natura 2000. Στη δεύτερη περίπτωση επιπλέον υπάρχει και καθεστώς Εθνικού Δρυμού.
Σε κοινοτικό επίπεδο, αναφέρεται στο παράρτημα III της Σύμβασης της Βέρνης, σύμφωνα με την οποία, ως μέλος της οικογένειας Cervidae, υπόκειται σε δράσεις προστασίας και εφαρμογής ειδικών διαχειριστικών πρακτικών.
Το ελάφι θηρεύεται παράνομα για το κρέας του.
Purpose/Type of Use - 1. Food - human - Subsistence.
Primary forms removed from the wild - 1. Whole animal/plant - 100%
1. Τάσεις στη συλλογή/συγκομιδή από το φυσικό τους περιβάλλον σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό τα τελευταία 5 χρόνια - Άγνωστη
2. Τάση στο ποσό συλλογής/συγκομιδής που προκαλείται λόγω εξημέρωσης και καλλιέργειας τα τελευταία 5 χρόνια - Άγνωστη
Carranza J., S. J. Hidalgo de Trucios, R. Medina, J. Valencia, J. Delgado (1991). Space use by red deer in a Mediterranean ecosystem as determined by radio-tracking. Applied Animal Behaviour Science, 30(3-4): 63-371.
Catt D. C. and B. W. Staines (1987). Home range use and habitat selection by red deer (Cervus elaphus) in a sitka spruce plantation as determined by radiotracking. Journal of Zoology, London, 211: 681–93.
Clutton-Brock T. H., E. E. Guiness and S. D. Albon (1992). Red deer. Behaviour and ecology of the two sexes. Edinburgh University Press, Edinburgh.
Koubek P. and J. Zima (1999). Capreolus capreolus. In: A.J. Mitchell-Jones, G. Amori, W. Bogdanowicz, B. Kryštufek, P.J.H. Reijnders, F. Spitzenberger, M. Stubbe, J.B.M. Thissen, V. Vohralík, and J. Zima (eds): The Atlas of European Mammals. Academic Press, London, pp. 388-389.
Παπαγεωργίου Ν. (1990). Βιολογία άγριας πανίδας. Studio University Press, Θεσσαλονίκη.
Schmidt K. (1992). On the influence of feeding and hunting on the space-time behaviour of alpine red deer. Zeitschrift fuer Jagdwissenschaft, 38(2): 88-100.
Σφουγγάρης Α. (Συντονιστής) (2002). Πιλοτική έρευνα απογραφής και διαχείρισης των πληθυσμών και βιοτόπων 4 μεγάλων θηλαστικών στην Ήπειρο: Ζαρκάδι (Capreolus capreolus), Αγριογούρουνο (Sus scrofa), Αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra balcanica) και Ελάφι (Cervus elaphus). Τελική έκθεση ερευνητικού προγράμματος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και Υπουργείο Γεωργίας.
1. Δάση
1.1. Εύκρατα Δάση
1.1.1. Θερμόβια Κωνοφόρα (χαλέπιος, τραχεία, κυπαρίσσια, άρκευθοι κλπ) = 9
1.1.2 Φυλλοβόλα Πλατύφυλλα = 1
1.1.3. Ψυχρόβια Κωνοφόρα (ελάτη, μαύρη πεύκη κλπ) = 1
1.1.4. Παραποτάμια δάση = 1
3. Λιβάδια
3.1 Εύκρατα λιβάδια
3.1.1. Χορτολίβαδα = 2
3.1.2. Υπαλπικά και αλπικά λιβάδια = 1
3.1.3. Φυσικά ξέφωτα = 1
3.1.5. Χέρσα εδάφη = 2
9. Τεχνητά – Χερσαία
9.2. Βοσκότοποι που διαχειρίζονται, φυτεύονται ή λιπαίνονται = 9
9.3. Φυτείες = 9
3.9. Τάσεις/Παρακολούθηση (Monitoring) - Ισχύει μόνο για τον πληθυσμό της Πάρνηθας από το WWF Ελλάς.